بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود

توسعه بازار مشتقه یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است

“«توسعه بازار مشتقه» یکی از برنامه‌های مهم و اساسی بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است”. مدیرعامل بورس انرژی ایران در گفتگو با ماهنامه «بورس» پس از بیان این جمله، تمرکز بر « افزایش قراردادهای مشتقه»، «توسعه بازار مشتقه در سطح داخلی و بین‌المللی» و همچنین «توسعه زیرساخت‌های فنی بازار مشتقه» را به‌عنوان مهم‌ترین اهداف این شرکت معرفی کرد. وی همچنین عنوان کرد که موضوع معامله‌پذیر شدن «گواهی صرفه‌جویی» نیز مورد توجه است.
نقوی در خلال این گفتگو، به سؤالاتی از قبیل اینکه «چرا بورس انرژی در سال گذشته با کاهش حجم معاملات روبه‌رو بود؟»، «طرح تأسیس «بازار گاز صنایع» در بورس انرژی به کجا رسید؟»، «راه‌اندازی قراردادهای آتی نفت چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟» و نیز «چه تصمیماتی جهت توسعه بازار برق در بورس انرژی گرفته شده است؟» نیز پاسخ داده است.
او معتقد است که با انجام «معاملات آتی نفت»، وزارت نفت می‌تواند با در نظر گرفتن سیاستی جدید، به‌صورت گام‌به‌گام هرساله معادل درصدی از فرمول قیمت‌گذاری خود را به شاخص کشف‌شده در بورس انرژی ایران تخصیص دهد، به‌این‌ترتیب، بورس انرژی به‌مرور تبدیل به «شاخص منطقه» خواهد شد.
علی نقوی که سومین مدیرعامل بورس انرژی ایران است، همچنین ضمن بررسی اقدامات این بازار در سال ۱۴۰۰ و چالش‌هایش، به معرفی مهم‌ترین برنامه‌های پیش‌روی بورس انرژی در سال جدید می‌پردازد. مشروح این گفتگو در ادامه عنوان می‌شود.

مهم‌ترین اقدامات بورس انرژی در سال ۱۴۰۰ کدام بوده است؟
«توسعه معاملات بازار فیزیکی»، «راه‌اندازی بازار آتی» و «تصویب مقررات گواهی صرفه‌جویی» بخشی از مهم‌ترین اقدامات سال ۱۴۰۰ بود. ارزش معاملات سال ۱۴۰۰ با ۱۳ درصد رشد نسبت به سال قبل، به رقم ۱۴۸ هزار میلیارد تومان رسید. به لحاظ حجمی نیز، بیش از ۷ میلیون و ۶۰۰ هزار تن انواع فراورده معامله شد که بالغ بر ۵ میلیون تن از آن، در رینگ صادراتی بود. البته حجم معاملات رینگ صادراتی نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش داشت، اما حجم معاملات در سایر بخش‌ها از جمله رینگ داخلی و بازار برق با رشد مقبولی همراه بود.
همچنین با توجه به تغییر دولت در سال گذشته، مذاکرات و گفتگو‌های میان نهادهای سیاست‌گذار و بورس انرژی بیشتر شد و با «سازمان برنامه و بودجه»، «وزارت نفت»، «وزارت نیرو» و شرکت‌های تابعه آنها در خصوص ظرفیت‌های بورس انرژی و ظرفیت‌های دیده‌شده در قوانین مصوبه برای توسعه بازار انرژی کشور صحبت شد.
سال گذشته در رینگ صادراتی روی برخی محصولات مانند «نفتا» و «گاز مایع» شاهد رقابت‌های خوبی بودیم. نکته بسیار مهم این‌که در اثر عرضه‌هایی که در بورس انرژی ایران انجام شد، بالغ بر ۳۶ میلیون دلار منافع از طریق مازاد درآمد ناشی از رقابت به عرضه‌کنندگان رسید. این عدد نسبت به سال ۱۳۹۹، بیش از سه برابر رشد را نشان می‌دهد و بیان می‌کند که در صورت عرضه منظم و مستمر از طریق بورس انرژی، علاوه بر شفافیت در معاملات، درآمدهای دولت و سایر عرضه‌کنندگان به‌واسطه رقابت افزایش خواهد داشت.

چرا در سال گذشته با کاهش حجم معاملات روبه‌رو بودیم؟
طی سال ۱۳۹۹ از سوی شرکت «پالایش ملی و پخش» برای محصولاتی چون «بنزین» و «گازوئیل» شاهد عرضه‌هایی مطلوب و بسیار منظم بودیم، اما در سال ۱۴۰۰ با توجه به افزایش مصرف داخلی و تغییر استراتژی که در شرکت ملی پالایش و پخش به‌منظور ذخیره‌سازی حامل‌های انرژی برای مصارف داخلی اتفاق افتاد، شاهد عرضه جدیدی در خصوص این دو محصول در بورس انرژی نبودیم.
بنابراین، این کاهش حجم معاملات به‌واسطه افزایش مصرف داخلی و نیز تغییر سیاست‌های عرضه‌کننده اتفاق افتاد، اما در سایر کالاها شاهد رشد خوبی بودیم و امیدواریم که در سال ۱۴۰۱، در این خصوص شاهد وضعیت بهتری باشیم.

مهم‌ترین برنامه شما برای بورس انرژی در سال جدید چیست؟
توسعه بازار مشتقه یکی از برنامه‌های مهم و اساسی بورس انرژی در سال ۱۴۰۱ است، در این خصوص «افزایش قراردادهای مشتقه»، «توسعه بازار مشتقه در سطح داخلی و بین‌المللی» و «توسعه زیرساخت‌های فنی بازار مشتقه» در دستور کار قرار دارد.
موضوع معامله‌پذیر شدن «گواهی صرفه‌جویی» نیز مورد توجه است. در پایان سال ۱۴۰۰ نیز ۳ پروژه در کمیسیون صرفه‌جویی انرژی تصویب شد. در نظر داریم طی سال جدید از ابزار جدید گواهی صرفه‌جویی رونمایی کنیم تا بازار بهینه‌سازی مصرف بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود انرژی در کشور شکل بگیرد.
لازم به یادآوری است که در سال گذشته با پیگیری‌های بورس‌های انرژی و کالا، همراهی سازمان امور مالیاتی کشور و موافقت مجلس شورای اسلامی، معافیت‌های مالیاتی «گواهی سپرده» تصویب شد. بر این اساس، امیدواریم که در سال ۱۴۰۱ شاهد آغاز معاملات گواهی سپرده کالایی بر روی حامل‌های انرژی در بورس انرژی ایران باشیم.
افزایش میزان عرضه‌ها در بازار فیزیکی نیز از موضوعاتی است که به‌صورت مستمر در حال پیگیری آن از عرضه‌کنندگان بزرگ هستیم.
در کنار این موارد، با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران خرد به بازار آتی وارد خواهند شد، به‌طور قطع موضوع «آموزش» و «توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری» در این بخش، با همکاری سایر نهادهای ذی‌ربط در سال جدید بیشتر پیگیری خواهد شد.

طرح تأسیس «بازار گاز صنایع» در بورس انرژی که چندی پیش مطرح شد، به کجا رسید و چه اقداماتی در این راستا انجام شد؟
بورس انرژی مطالعات خود درخصوص راه‌اندازی بازار گاز صنایع را از حدود دو سال پیش شروع کرد. درواقع، پیشنهاد این موضوع در دوره مدیران قبلی شرکت ملی گاز ایران ارائه شد و در حال پیگیری مجدد است. در نظر داشته باشید که راه‌اندازی این بازار باید به خواست شرکت ملی گاز ایران و وزارت نفت باشد.

آیا سازوکار بازار گاز صنایع، مشابه بازار برق خواهد بود؟
بله دقیقاً؛ به این معنی که در این بازار، یک مرکز اصلی به‌عنوان نقطه «تحویل» انتخاب می‌شود و تا محل‌های تحویل، هزینه جابه‌جایی دریافت خواهد شد. به‌طور خلاصه و ساده‌شده، می‌توان گفت در چارچوب کلی بازار گاز صنایع، سمت عرضه شامل «شرکت ملی گاز ایران»، «وارد‌کننده گاز» و «دارندگان گواهی صرفه‌جویی» خواهد بود و در سمت تقاضای آن، «مصرف‌کنندگان بزرگ» و «مصرف‌کنندگان بالای الگوی مصرف» می‌توانند قرار گیرند.
بورس انرژی ایران پیشنهاد می‌کند مبادلات گاز مورد‌استفاده مصرف‌کننده‌های بزرگ طبق سازوکار بورس انجام شود. در این بازار همچنین گواهی صرفه‌جویی گاز طبیعی نیز می‌تواند مورد مبادله قرار بگیرد؛ از طرف دیگر، امکان عرضه گاز وارداتی نیز از مسیر بورس انرژی فراهم می‌شود.

هدف اصلی از ایجاد این بازار چیست؟
هدف از راه‌اندازی بازار گاز صنایع، ایجاد شفافیت و رقابت در معاملات گاز و اصلاح ساختار مناسبات مالی دولت و صنایع در حوزه گاز است؛ با رونق و دستیابی به عمق مناسب در بازار گاز صنایع، این بازار می‌تواند به‌عنوان مرجعی برای قیمت گاز داخلی قرار بگیرد و جایگزین مراجع خارجی شود، درواقع از این طریق می‌توان فرمول خوراک پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های گازی را نیز تغییر داد و متناسب با نیاز داخل به‌روز کرد؛ حتی در بحث نیروگاه‌ها که اکنون به‌صورت تعرفه‌ای و معادل هر متر مکعب ۱۰۰ ریال واگذار می‌شود نیز، می‌توان سازوکار شفاف‌تری در نظر گرفت. همچنین مصرف‌کنندگان بزرگ می‌توانند از طریق ابزارهای «پوشش ریسک»، ریسک خود را در مقابل نوسانات قیمت گاز مدیریت کنند.

راه‌اندازی «قراردادهای آتی انرژی» از دیگر اقداماتی بود که در سال ۱۴۰۰ در بورس انرژی تصویب و اجرا شد؛ لطفاً اندکی در این رابطه توضیح بفرمایید.
بورس انرژی ایران، مدت‌ها در حال پیگیری موضوع راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی بوده است؛ البته در اواخر سال گذشته با مصوباتی که در هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار انجام شد و دستورالعمل اجرایی معاملات آتی که به‌موجب آن ابلاغ شد، امکان راه‌اندازی بازار آتی انرژی برای بورس انرژی ایران فراهم شد. بورس انرژی برای این کار طبقه‌بندی توسعه‌ای در نظر گرفت که بر اساس آن در فاز نخست، این معاملات بر روی کالاهای «متانول» و «نفتا» راه‌اندازی شد.
بورس انرژی در نظر دارد با توسعه زیرساخت‌ها از یک سمت و عمق‌بخشی به بازار از سمت دیگر، قراردادهای آتی بعدی مانند LPG، بنزین و میعانات گازی را نیز منتشر کند. امیدواریم که در سال جدید نیز قراردادهای آتی بر روی دارایی‌های پایه جدید منتشر شده و به‌مرور حجم این معاملات هم افزایش یابد. به‌مرور قراردادهای آتی نفت خام را نیز در این خصوص خواهیم داشت که البته عملی شدن آن مستلزم وجود همکاری بین بورس انرژی و سایر ذینفعان است.

به راه‌اندازی قراردادهای آتی نفت اشاره کردید، لطفاً در این خصوص کمی بیشتر توضیح دهید.
بله؛ همان‌طور که اشاره کردم، عملی‌شدن این قراردادها مستلزم همکاری میان بورس انرژی و سایر ذینفعان است. در کنار اینکه باید در بورس انرژی زیرساخت‌های لازم در این خصوص تهیه شود، لازم است که وزارت نفت به‌عنوان متولی انرژی کشور که عمده صادرات فرآورده‌ها را بر عهده دارد، سیاستی را در این خصوص مدنظر داشته باشد، به‌طوری که قیمت‌هایی که در قراردادهای آتی بورس انرژی به‌مرور کشف می‌شود را مبنای قیمت‌گذاری نفت قرار دهد.
به‌عنوان مثال، اکنون بسیاری از قیمت‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی بر مبنای قیمت معاملات آتی نفت در سایر بورس‌های دنیا که در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر می‌شود، تعیین می‌گردد. حال با انجام معاملات آتی نفت، وزارت نفت می‌تواند با در نظر گرفتن سیاستی جدید، گام‌به‌گام هرساله معادل درصدی از فرمول قیمت‌گذاری خود را به شاخص کشف‌شده در بورس انرژی ایران تخصیص دهد؛ به‌این‌ترتیب بورس انرژی به‌مرور تبدیل به «شاخص منطقه» خواهد شد.
پس یک بخش مربوط به ایجاد زیرساخت‌های معاملاتی بوده که توسط بورس انرژی فراهم شده و همواره در پی اصلاح، تکمیل و بهبود آن هستیم و بخش دیگر نیز به همکاری و همراهی وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آن در این زمینه مرتبط است.

بفرمایید که از نظر شما بازار قراردادهای آتی تاکنون چه میزان توسعه داشته است؟
بورس انرژی تمام تلاش خود را برای توسعه این بازار خواهد داشت. در قدم اول، تعداد کارگزارانی که این معاملات را انجام می‌دهند افزایش پیدا می‌کند و در گام‌های بعدی نیز قرار است زیرساخت‌هایی توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی آماده شود که به دنبال آن از مدیریت ریسک مشتریان از سمت کارگزاران به سمت اتاق پایاپای پیش خواهیم رفت. در کنار این، موضوع گواهی سپرده کالایی نیز در حال پیگیری بوده که ابزاری مهم برای توسعه بازار آتی است و امیدواریم در سال جدید راه‌اندازی شود.

ورود ابزارهای جدید (مانند قراردادهای آتی) چه اندازه در توسعه بازار و افزایش اعتماد به بازار نقش دارد؟
ورود ابزارهای جدید و افزایش حجم معاملات به‌طور قطع، به افزایش تعداد عرضه‌ها و آشنایی بیشتر بازار و اعتماد به آن کمک خواهد کرد، موضوعی که درمجموع به توسعه بازار یاری خواهد رساند.
در نظر داشته باشید کالاهایی که در حوزه انرژی برای آنها قرارداد آتی منتشر شوند، کالاهای جذابی بوده و قیمت‌های جهانی دارند، این کالاها در حال حاضر در رینگ صادراتی در حال عرضه هستند. سهام شرکت‌های تولید‌کننده این کالاها نیز عمدتاً در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران پذیرفته شده‌اند.
مجموع این ویژگی‌ها، جذابیت قراردادهای آتی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر این قراردادها، ابزاری برای پوشش ریسک هستند و بر این اساس، می‌توانند برای خریداران، تولیدکنندگان و سهامداران ابزاری مناسب و جذاب محسوب شوند.

لطفاً در خصوص ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بازار آتی اندکی بیشتر توضیح بفرمایید.
بازار آتی چند ویژگی مهم دارد؛ مورد اول اینکه راه تبدیل‌شدن به شاخص قیمتی در منطقه را برای ایران تسهیل می‌کند و وزارت نفت می‌تواند بر مبنای قیمت‌هایی که در بازار آتی کشف می‌شود، از این طریق نسبت به مذاکره برای فروش حامل‌های انرژی اقدام کند.
همچنین این بازار، راه پوشش ریسک را برای صنایع به دنبال خواهد داشت، تولیدکنندگانی که برای فرآورده‌های آنها بازار آتی راه‌اندازی شده است می‌توانند از این مزیت و ظرفیت استفاده کنند.
ویژگی بعدی این بازار مربوط به سرمایه‌گذاران خُرد است، به این معنی که سبب می‌شود سرمایه‌گذاران خرد، با توجه به این مهم که معاملات آتی، معاملات پر ریسکی است و نیاز به تجربه زیاد دارد، وارد بورس انرژی شوند.
از طرف دیگر، این بازار موقعیتی را نیز برای سرمایه‌گذارانی که در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران معامله می‌کنند ایجاد می‌کند تا بتوانند کالاهایی را که معاملات آتی آنها در بورس انرژی مورد معامله قرار می‌گیرد و سهام شرکت‌های تولیدکننده آنها در بورس اوراق بهادار تهران و یا فرابورس ایران مبادله می‌شود بررسی کرده و نسبت به پوشش ریسک خودشان اقدام کنند؛ یا اینکه با توجه به قیمت‌های کشف‌شده در این بازار، درآمد‌های آن شرکت‌ها را به‌طور دقیق‌تری پیش‌بینی کنند.

با توجه به اینکه عمده فعالیت بورس انرژی در رینگ صادراتی انجام می‌شود، آیا اکنون امکان تسویه ارزی برای قراردادهای آتی وجود دارد؟
در حال حاضر خیر؛ برای این کار نیاز داریم تا زیرساخت‌های فنی را توسعه داده و آموزش‌های بیشتری را به مخاطبان ارائه دهیم. همان‌طور که اشاره شد، این موضوع نیازمند انجام برخی اصلاحات در زیرساخت‌های شرکت‌های کارگزاری است. اکنون خدمات برخط کارگزاری‌ها به شکل تک‌ارزی و خدمات حسابداری و پشتیبانی بک‌آفیس‌ها فقط ریالی است و در صورتی‌که چند ارزی باشد، این زیرساخت‌ها در شرکت‌های معاملات برخط برای کارگزاری‌ها وجود ندارد؛ البته باید به کارگزاران حق داد که با توجه به اینکه تسویه چند ارزی فعلاً توجیه اقتصادی ندارد توسعه‌ای نیز در این زمینه اتفاق نیفتاده باشد، اما در کنار توسعه‌ای که در بخش تسویه شرکت سمانت ایجاد می‌شود به‌طور قطع، شرکت‌های خدمات برخط هم باید کار خود را توسعه دهند تا بتوانیم به‌صورت چند ارزی مبادلات را انجام دهیم.
آخرین عرضه بنزین مربوط به خردادماه سال ۱۴۰۰ بوده و بعدازآن عرضه دیگری در این خصوص انجام نشده است. اندکی در خصوص دلایل عرضه نشدن مجدد آن توضیح بفرمایید.
بله؛ با توجه به نکاتی که مدیران ارشد شرکت پالایش ملی و پخش در گفتگوهایی که در این خصوص داشتیم عنوان کردند، همچنین به دلیل افزایش میزان مصرف داخلی و سیاست‌گذاری‌هایی که این شرکت در ذخیره‌سازی بنزین به‌منظور پاسخگویی به نیاز داخلی دارد، عرضه بنزین در بورس انرژی متوقف شد؛ البته بنا بر اعلام شرکت پالایش ملی و پخش، به‌محض این‌که امکان عرضه از طریق بورس وجود داشته باشد، این عرضه‌ها دوباره از سر گرفته خواهد شد.

با توجه به وجود مسئله تأمین انرژی و برق برای صنایع که در تابستان سال ۱۴۰۰ با مشکلاتی جدی روبه‌رو بود، چه اقداماتی برای توسعه بازار برق در بورس انرژی دارید؟ چطور می‌توان چالش‌های موجود در ورود کل معاملات برق را حل کرد؟
با رویکردی که وزیر نیرو در خصوص بازار برق داشته و تأکیدی که طبق مقررات بالادستی وجود دارد، مبنی بر این‌که عرضه برق در بورس انرژی افزایش پیدا کند، در حال انجام مذاکراتی با وزارت نیرو هستیم تا حجم معاملات برق در بورس افزایش یابد. در سال ۱۳۹۸ هیئت محترم وزیران مصوبه‌ای داشت که به‌موجب آن مصرف‌کنندگان بالای ۵ مگاوات در فاز یک و بالای ۲ مگاوات از ابتدای سال ۱۴۰۱، برق خود را طبق سازوکار بورس تأمین کنند که اکنون در حال پیگیری اجرای کامل این مصوبه هستیم.
پیشنهادی که بورس انرژی در خصوص معاملات برق داشت این بود که برای مصرف‌کنندگان بزرگ در فاز اول اجازه رقابت بدهد، ما حتی برای مدل‌هایی که نیروگاه‌ها بتوانند سوخت مورد نیازشان را در یک فضای رقابتی در سازوکار بورس تهیه کنند، برنامه داده‌ایم.

بازار خارج از بورس (OTC)

بازار خارج از بورس یا Over The Counter market، بازاری غیرمتمرکز است که در آن فعالان بازار سهام، کالاها، ارزها یا سایر ابزارها را مستقیماً بین دو طرف و بدون صرافی یا کارگزار مرکزی معامله می‌کنند. بازارهای فرابورس مکان فیزیکی ندارند و تجارت به صورت الکترونیکی انجام می‌شود، این بسیار متفاوت از سیستم بازار حراج است. به دلیل مقررات سخت، برقراری برخی الزامات دشوار در پذیرش و عدم توانایی برآوردن سلایق تمامی سرمایه‌گذاران از سوی بورس، بازارهای خارج از بورس با استقبال روز افزونی از جانب سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی و مالی رو به رو شدند.

گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، تنوع ابزارهای مالی و تعدد خدمات‌دهندگان بازار، نیاز به بازارهایی با تنوع و انعطاف‌پذیری بیشتر را در بازار خارج از بورس نمایان می‌کند. در کنار بازارهای نظام یافته همانند بورس، بازار خارج از بورس نقش به سزایی در تسهیل مبادلات اوراق بهادار و جذب سرمایه دارد. امکانات الکترونیکی، انجام این معاملات را در هر ساعتی از شبانه روز میسر ساخته است؛ به دلیل فقدان ضوابط محدودکننده در این بازار، شرکت‎ها و موسساتی که بر عرضه اوراق بهادار خود مبادرت می‌ورزند، بسیار بیشتر از بازار بورس است. معاملات بازار خارج از بورس با ریسک زیادی همراه است؛ البته افراد از این ریسک زیاد استقبال می‌کنند، زیرا در قبال آن سود احتمالی زیادی نیز وجود خواهد داشت.

در دنیا سه نوع بازار خارج از بورس وجود دارد:

بازار معاملاتی سنتی: در این بازار معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد می‌دهند و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن و یا سایت‌های اینترنتی اعلام می‌گردد. این‌گونه معاملات، معامله دو طرفه نامیده می‌شود، چرا که دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌گردند.

بازار معاملاتی الکترونیکی: این بازار از استاندارد کمتری برخوردار می‌باشد و فاقد قرارداد از پیش تعیین شده و معاملات مشتقه شفاف است.

بازار معاملاتی بهینه: بازار این‌گونه معاملات ترکیبی از دو بازار سنتی و الکتریکی است و معامله‌گران براساس آن‌ها به معاملات الکترونیکی می‌پردازند. معامله‌گران قیمت خرید و فروش خود را به اطلاع سرمایه‌گذاران بازار می‌رسانند. معامله‌گر در این معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند و نصف ریسک اعتباری (نوسانات منفی در قیمت) در بازار را متحمل می‌شود.

تفاوت‌های بورس و فرابورس

تفاوت بین بازار بورس و فرابورس بسیار مشهود است :

1) بورس یک نهاد یا سازمان معاملاتی است که بستری را برای خرید و فروش اوراق بهادار شرکت‌های تجاری فراهم می‌کند. فرابورس یک بازار معاملاتی غیر متمرکز محسوب می‌شود که معامله‌گران در آن از طریق شبکه‌های ارتباطی مختلف نظیر اینترنت و تلفن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

2) قیمت اوراق بهادار در بازار فرابورس توسط معامله‌گران تعیین می‌شود، اما قیمت اوراق بهادار در بورس از طریق نیروی عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

3) شرکت‌های کوچک که نمی‌توانند الزامات ورود به بورس را برآورده کنند، معمولاً دارایی خود را وارد بازار فرابورس می‌کنند. اما کمپانی‌های تجاری بزرگ برای خرید و فروش سهام خود، از طریق بورس اقدام می‌کنند.

4) بورس دارای یک مکان فیزیکی است و معاملات در آن بر اساس روش مناقصه‌ای انجام می‌پذیرد؛ فرابورس عموماً مبتنی بر تماس‌های تلفنی و اینترنت اداره می‌شود.

5) ساعت کاری در بورس مشخص است، در صورتی که امکان معامله در بازار فرابورس در هر زمانی امکان‌پذیر است.

6) شفافیت مالی سهام شرکت در بازار بورس بیشتر از فرابورس است.

7) در بازار بورس فقط آن اوراق بهاداری که از نظر کیفیت و کمیت در حد استاندارد قرار دارند، معامله خواهند شد، اما قراردادهای معاملاتی در فرابورس بر اساس الزامات مورد نیاز معامله‌گران تنظیم می‌شوند.

مزایا و معایب استفاده از معاملات بازار خارج از بورس

- شرکت‌های کوچک به علت آن که در لیست استاندارد بورس قرار ندارند، شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را ندارند. یکی از مزایایی که بازار معاملات خارج از بورس ایجاد می‌کند، فراهم کردن بستر معاملاتی برای این شرکت‎های کوچک با نقدینگی کم است.
- روش معاملاتی مقرون به صرفه و اقتصادی، از جمله عواملی است که شرکت‌ها را به انجام معاملات در این بازار علاقه‌مند می‌کند.
- عمومی بودن این معاملات، باعث نگرانی کمتر سرمایه‌گذاران می‌شود.
- فروشندگان متناسب با بودجه و استراتژی خود، می‌توانند در عرضه اولیه و ثانویه سهام، فعالیت کنند.
- معاملات در این نوع بازارها، به سرمایه‌گذاران آزادی بیشتری برای انتخاب معاملات، مانند شرکت در بازارهای اولیه و ثانویه می‌دهند.
- سیستم معاملات OTC یک سیستم تجاری شفاف و بدون مشکل می‌باشد.
- ارتباط نزدیک بین دو گروه سرمایه‌گذار و فروشنده وجود دارد، به این صورت که اطلاعات موجود در بازار به صورت مستقیم و در زمان کمتری بین گروه در جریان است.
- بازار خارج از بورس بدون تمرکز است و نمی‌توان تمرکز آن را در یک نقطه دید. معاملات بازار OTC به صورت الکترونیکی و مستقیم بین دو طرف معامله صورت می‌گیرد.
- برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها، بازارهای خارج از بورس کارایی بیشتری در مقایسه با بازارهای متداول بورس دارند.
- سرمایه‌گذار و فروشنده به راحتی می‌توانند در معاملات بزرگ شرکت کنند و نیاز به گذراندن دوره آموزشی یا کتاب و غیره ندارند.

ضرورت تشکیل بازارهای خارج از بورس

دلایل زیادی برای ضرورت تشکیل بازارهای خارج از بورس وجود دارد:

1) بازار خارج از بورس به صورت گسترده در سایر کشورها انجام می‌شود و ظرف مناسبی برای به‌کارگیری ابزارهای مالی است، ولی در ایران این امکانات به خوبی موجود نیست.
2) تشکیل این بازارها برای توسعه بازار مالی و رشد اقتصادی لازم است.
3) امکان معامله سایر اوراق ‌بهادار و انعطاف‌پذیری هزینه معاملات در بازارهای خارج از بورس در مقایسه با بورس وجود دارد.
4) مقررات سخت و دست و پاگیر، برقراری الزامات پذیرشی دشوار از سوی بورس‌ و انعطاف‌پذیری بازار خارج از بورس در این زمینه‌، محبوبیت بیشتری را برای این بازار به ارمغان داشته است.
5) عدم انعطاف‌پذیری بورس در برآورده نمودن تمامی نیازها و سلایق سرمایه‌گذاران وجود دارد.
6) لزوم سامان‌دهی و نظارت بازارهای خارج از بورس که به صورت غیررسمی و غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند.
7) بحران سرمایه‌گذاری در بازار اولیه کاهش می‌یابد.
8) روند ایجاد زیرساخت‌های لازم برای دستیابی به بازارهای الکترونیکی تسریع می‌یابد.
9) ضرورت جذب سرمایه‌های سرگردان به سرمایه‌گذاری، کاهش تورم، اصلاح ساختار اقتصادی و غیره از دیگر دلایل تشکیل این بازارهاست.

«هسته معاملات» مانع بزرگ معاملات مشتقه

هسته فعلی برای معاملات نقدی طراحی شده است و امکان بالقوه برای معاملات آتی و آپشن را ندارد؛ با این حال همه درک کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که بازار سرمایه راه درمانی جز معاملات مشتقه ندارد.

به گزارش سرمایه نگر ، وی با اشاره به مطالعات علمی روی ابزارهای آتی در سطح بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی، گفت: امروز ابزار مشتقه حتی می‌تواند به کمک شرکت‌هایی بیاید که با مشکل کمبود انرژی در فصول مختلف مواجه هستند، به‌عنوان مثال شرکت‌هایی وجود دارند که نه در تابستان کار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند و نه در زمستان، از این‌رو کم‌کم به ابزارهای آتی آب و هوا هم نیازمند خواهیم بود. فدایی در این نشست که با حضور مدیرعامل بورس انرژی، عضو هیات‌مدیره شرکت بورس تهران و مدیر بازار مشتقه و صندوق‌های کالایی بورس‌کالا برگزار شد، تاکید کرد که طی سال‌های اخیر نگاه به بازار مشتقه تغییر کرده و از این دیدگاه که بازار مشتقه ابزاری تجملی است، فاصله گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم.

فدایی در ادامه به مسائل اجرایی در خصوص معاملات مشتقه پرداخت و با تاکید بر اینکه «هسته معاملات» چالش اصلی حال‌حاضر است، بیان‌کرد: معاملات آتی و آپشن بر سامانه معاملات نقدی به سختی قابل‌انجام است. مدیرعامل فرابورس ایران در تشریح تبعات و اثرات این مشکل عنوان کرد: به خاطر این موضوع سیستم محاسبه مارجین وجود ندارد و راهکار جایگزین برای این خلأ در حال‌حاضر، راه‌حل توثیق سهام است؛ پس هر معامله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری که خواهان فعالیت در مشتقه باشد باید حتما سهام داشته باشد که این موضوع خود چالش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برانگیز است. وی اضافه کرد: البته شرکت سپرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری مرکزی توثیق الکترونیکی سهام را اجرایی کرده که راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی آن گام مثبتی در این زمینه است.

فدایی در ادامه با اشاره به قدم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مثبت برداشته‌شده در زمینه توسعه ابزار آتی در ارکان بازار، افزود: در فرابورس هم روی شاخص هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزن، آتی وجود دارد که اختیار خرید و اختیار فروش روی آن امکان‌پذیر است. با وجود صندوق‌های سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری امکان تعریف آتی وجود دارد و مساله قابل تحویل‌بودن که بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود موضوعی فقهی بود، حل شده است. مدیرعامل فرابورس ایران همچنین به دغدغه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در مورد جایگاه Short Selling (فروش استقراضی) از نگاه فقهی پرداخته و گفت: Short Selling هیچ مشکل فقهی ندارد و در این زمینه مصوبه‌‌ای وجود دارد، بلکه نبود سامانه تامین به مفهوم تامین سهام برای short seller چالش اصلی این معاملات است. وی با اشاره به تلاش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صورت گرفته در زمینه نمادهای بسته در فرابورس بیان‌کرد: در بازار اول و دوم به غیر از مجمع سالانه، نماد متوقف‌شده دیگری نداریم، اگر این روند تداوم پیدا کند می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانیم روی نمادهای سهامی هم بدون هیچ چالشی ابزار مشتقه داشته باشیم. وی با دعوت از متخصصان حوزه hedgefund (صندوق پوشش ریسک) برای پیوستن به نهادهای مالی، عنوان کرد: فرد متخصص در این زمینه چندان دیده نشده و فقط موارد محدودی تقاضا از سمت صندوق‌ها وجود داشته است که فرابورس ایران در این زمینه حمایت‌های لازم را خواهد کرد.

بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی

علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی در ادامه این نشست به تشریح وضعیت ابزارهای مختلف مشتقه در این بورس پرداخت و عنوان کرد: ارزش تجمعی معاملات سلف‌موازی استاندارد مبتنی بر نفت‌خام و برق و متانول و میعانات در بورس انرژی ۵۷هزار میلیارد تومان بوده است. نقوی با تاکید بر روند رو به رشد قراردادهای آتی در بورس انرژی، اظهار کرد: اسفند سال گذشته از این قراردادها رونمایی شد و اکنون معاملات روی نفتا و متانول در حال انجام است. ضمن آنکه معاملات روی ال‌پی‌جی و میعانات در آینده شروع می‌شود و معاملات بنزین نیز در مرحله مطالعات است. وی یکی از چالش‌های این بورس برای توسعه ابزارهای مشتقه را نبود گواهی سپرده کالایی دانست و گفت: این گواهی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بورس انرژی به‌خاطر پیچیدگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های حامل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های انرژی و انحصار عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده بحث فنی دارد اما در دستور کار است. نقوی کمبود آگاهی در مورد معاملات مشتقه را هم چالش دیگری در این حوزه برشمرد و گفت: برای مثال عدم‌آگاهی وزارت نفت نسبت به گواهی سپرده چالش ایجاد کرده است. به گفته وی بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی است و هر چهار بورس ایران از نظر تکنولوژی نیاز به توسعه دارند که با همکاری استارت‌آپ‌ها می‌توان بخشی از مشکلات را برطرف کرد.

مشتقات ارزی در چشم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انداز اقتصادی

محمدجواد میرطاهر عضو هیات‌مدیره شرکت بورس تهران به مقایسه معاملات مشتقه ایران و دیگر کشورها پرداخت و گفت: در حالی مشتقه ایران بیشتر روی کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها وجود دارد که در جهان عمده معاملات روی دارایی‌های مالی است و حل‌شدن مشکلات زیرساختی باعث می‌شود در ایران نیز مشتقه به سمت دارایی‌های مالی برود. وی یکی از مهم‌ترین الزامات استفاده از ابزار مشتقه را کمک به فرآیند کشف قیمت دانست و ابراز داشت: مشتقه به معنای تشکیل‌دادن بازار متشکلی است که افراد درباره قیمت آینده با یکدیگر صحبت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. مشتقات ارزی می‌تواند به کشف قیمت ارز در آینده اقتصادی ایران کمک کند. میرطاهر با تاکید بر اینکه در ایران هم افراد بسیار ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری وجود دارند، افزود: اگر ابزارها و بازارهای متشکل وجود داشته باشد، این افراد به سمت این بازارها هدایت و راهنمایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند، در غیر این بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود صورت مشکلات قانونی و فراقانونی به‌وجود خواهد آمد. وی به اقدامات این بورس در زمینه رفع چالش‌های معاملات مشتقه اشاره کرد و گفت: این موضوع در جلسات بورس تهران مطرح‌شده است که اگر بتوانیم فکری برای بازار ثانویه، بازارسازی و بازارگردانی و نوسان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری کنیم، اوراق مشتقه روی دارایی‌های مالی هم تعریف خواهد شد. میرطاهر «لزوم مشخص‌شدن جایگاه hedgefund»، «تسهیل اختیار خرید و فروش تبعی» و «طراحی اوراق آتی و آپشن روی صندوق‌ها» را از جمله راهکارهایی دانست که به توسعه و تعمیق بازار مشتقه کمک خواهد کرد. / دنیای اقتصاد

کسب سود از منفی‌های بورس با کمک ابزار مشتقه

تهران- ایرنا- یک کارشناس بازار سرمایه به استفاده از ابزار مشتقه در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از این ابزار بازدهی خوبی را در بازار منفی کسب کنند و تحت‌تاثیر نوسان‌های ایجاد شده چندان متحمل ضرر و زیان‌های سنگین نشوند.

«علیرضا کدیور» امروز (شنبه) در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به اینکه ورود و معرفی هر ابزار معاملاتی جدیدی در بازار سرمایه اتفاق خوبی است، افزود: این موضوع موجب تنوع ابزارها و همچنین پاسخ‌گویی به سلیقه‌ها و ریسک‌های مختلف می‌شود تا سرمایه‌گذاران با هر درجه از ریسک‌پذیری بتوانند از یک ابزار یا سبدی از ابزارهای مالی استفاده کنند.

وی با اشاره بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود به اینکه برخی سرمایه‌گذاران به دلیل جذابیت‌های اوراق مشتقه ترجیح می‌دهند فقط با این ابزار در بازار سرمایه معامله کنند، اظهار داشت: مزیت دیگر این ابزار نیز کاهش ریسک سرمایه‌گذاران است، به این ترتیب که سرمایه‌گذار می‌تواند در کنار خرید سهام، اوراق مشتقه آن را نیز بر مبنای قیمت سهم و شرایط در سمت خرید یا فروش خریداری کند.

این کارشناس بازار سرمایه، مزیت دیگر ابزار مشتقه را دوطرفه کردن بازار دانست و ادامه‌داد: این ابزار سبب می‌شود سرمایه‌گذار هم در بازار مثبت و هم در بازار منفی سود شناسایی کند و این در حالی‌ است که با خرید سهام فقط می‌توان در بازار مثبت و از رشد قیمت سهم سود شناسایی کرد، اما اوراق مشتقه ابزاری است که در بازار منفی نیز می‌تواند بازدهی خوبی برای سرمایه‌گذار داشته باشد.

کدیور در ادامه به لزوم توسعه و افزایش عمق این بازار تاکید کرد و بیان‌داشت: ورود بازارگردان و بازارساز به این ابزار می‌تواند باعث افزایش عمق بازار مشتقه شود، شرکت‌های تامین سرمایه بهترین گزینه برای نقش‌آفرینی این بخش هستند زیرا علاوه بر قدرت مالی بالا، تخصص لازم را هم دارند و از سویی دیگر براساس وظایف تعریف شده این نهادها، بازارسازی و بازارگردانی بر عهده تامین سرمایه قرار دارد.

وی، حضور تامین سرمایه‌ها در این عرصه را باعث بزرگ شدن و افزایش عمق بازار مشتقه دانست و تاکید کرد: اوراق مشتقه خرید و فروش، اصولا روی سهام بزرگ با شناوری بالا منتشر می‌شود تا امکان دست‌کاری قیمت سهم در آن وجود نداشته باشد.

به گزارش ایرنا، ابزار مشتقه، اوراق معاملاتی هستند که این امکان را به سرمایه‌گذار می‌دهند تا زمینه کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سهام را فراهم کنند و در زمان ریزش بازار چندان دچار ضرر و زیان‌های سنگین نشوند.

سرمایه‌گذار به نوعی با استفاده از ابزار مشتقه می‌تواند با هزینه اندکی، سرمایه‌گذاری خود را بیمه و سود قطعی را از این بازار کسب کند.

اصلی‌ترین مزیت اوراق بهادار مشتقه را می‌توان کاهش ریسک قیمت در نظر گرفت، در واقع با عقد قراردادهای مشتقه، هر دو طرف یک معامله (فروشنده و خریدار) با آگاهی و کارشناسی اقدام به معامله می‌کنند و هر دو طرف از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان خواهند بود.

آشنایی با انواع بازارهای مالی و بازار سرمایه

وقتی از بازارهای مالی حرف می‌زنیم، بیشتر افراد تصویر بازار شلوغ بورس نیویورک یا معامله‌گران عصبانی تالار معاملات آتی شیکاگو را به یاد می‌آورند. البته این تصاویر دیگر قدیمی شده‌اند، زیرا این روزها معاملات آنلاین جای مبادلات رو در رو را گرفته‌اند. صرافی‌های ارز دیجیتال تنها بخشی از بازارهای مالی هستند؛ زیرا این بازارها مدت‌ها پیش از وجود صرافی‌ها و کارگزاری‌ها به شکل امروزی وجود داشته‌اند. بازارهای مالی از زمانی که بشر به کشاورزی و داد و ستد آن با دیگران روی آورد، وجود داشته اند. اگر کشاورزان برداشت مناسبی نداشتند باید برای کاشت محصول در سال بعد بذر به‌دست می‌آوردند. اگر هم برداشت خوبی داشتند باید تصمیم می‌گرفتند که محصولات مازاد خود را ذخیره یا مبادله کنند. این شرایط آنها را مجبور می‌کرد تا برای به‌دست آوردن بذر یا غذای ذخیره با دیگران معامله کنند.

درآمد ماهیگیران نیز به مقدار صید، نوع ماهی‌ها و آب و هوا وابسته و بی‌ثبات بود. در حقیقت، تصمیمات و مبادلات تمامی آن کشاورزان و ماهیگیران بود که اساس بازارهای مالی و بازار سرمایه امروزی را تشکیل داد. داد و ستد هایی که هدف آن بسیار شبیه بازارهای امروزی است. در این مقاله شما با مفهوم بازار مالی و انواع بازارهای مالی و بازار سرمایه آشنا خواهید شد.

بازارهای مالی چیست؟

بازار مالی (Financial Market) بستری است که افراد و نهادها از آن برای انجام معاملات با انواع دارایی‌ها مانند اوراق بهادار، ارزهای دیجیتال و دیگر دارایی‌های قابل تعویض استفاده می‌کنند. بازار براساس قرار گرفتن فروشندگان و خریداران در یک مکان کار می‌کند و قانون عرضه و تقاضا نیز قیمت‌ها را در بازار مشخص می‌کند. در حقیقت، انواع بازارهای مالی به افراد کمک می‌کند تا به راحتی یکدیگر را پیدا کنند؛ آنها با این کار انجام معامله میان کاربران را تسهیل می‌کنند.

بازارهای مالی انواع مختلفی دارند؛ ویژگی‌های دارایی مورد معامله و نیازهای کاربران است که مشخصات هرکدام از این بازارها را تعیین می‌کند. بازار سهام، بازار فارکس، بازار ارزهای دیجیتال، بازار پول، بازار اوراق قرضه، بازار کالا و بازار مشتقه از محبوب‌ترین شکل‌های بازارهای مالی هستند. این بازارها بستری هستند که کسب و کارهای مختلف برای جذب سرمایه مورد نیاز خود برای توسعه، از آن استفاده می‌کنند. در واقع، بازارهای مالی مانند کانال‌هایی هستند که جریان سرمایه‌ را از عرضه‌کنندگان به سمت تقاضاکنندگان هدایت می‌کنند.

بازار سرمایه (Capital Market) نیز بخشی مهم از بازارهای مالی است که معاملات ابزارهای مالی مانند سهام، اوراق بدهی، صندوق‌های قابل معامله (ETF) و غیره را تسهیل می‌کند. همچنین، منبع جذب سرمایه برای افراد، شرکت‌ها و دولت‌های است و نقش مهمی در تقسیم منابع و ایجاد نقدینگی برای کارکارآفرینان بازی می‌کند. انواع بازارهای مالی را می‌توان براساس نوع دارایی مورد معامله و زمان سررسید آنها تقسیم‌بندی کرد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی بسیار زیادی در سراسر جهان وجود دارند و هر کشوری حداقل از یکی از انواع آنها استفاده می‌کند. برخی از این بازارها کوچک‌تر هستند و سرمایه در گردش کمی دارند، برخی دیگر نیز مانند «بازار بورس نیویورک» که روزانه تریلیون دلار معامله در آن انجام می‌شود در سطح بین‌المللی شناخته شده هستند. در ادامه این مقاله ۶ نوع از شناخته‌شده‌ترین انواع بازارهای مالی را بررسی می‌کنیم:

بازار سهام (Stock Market)

بازار سهام یا بازار بورس، شناخته‌شده‌ترین شکل از بازارهای مالی است. در این بازار سهام شرکت‌ها (سهامی عام) توسط معامله‌گران و سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود. هر سهم قیمتی دارد که براساس عواملی مانند ارزش بازار، دارایی‌های شرکت و عرضه و تقاضا و .. مشخص می‌شود. زمانی که قیمت این سهم‌ها به دلیل عوامل اقتصادی یا تجاری افزایش می‌یابد، سرمایه‌گذاران می‌توانند با فروش آنها کسب درآمد کنند. در این بازار خرید سهام برای سرمایه‌گذاران ساده است، اما چالش واقعی انتخاب سهامی است که در نهایت سودآور باشد. در واقع، زمانی که سهام را با قیمت کمتر می‌خرید و با قیمت بالاتر می‌فروشید می‌توانید کسب درآمد کنید.

بسیاری از شرکت‌ها از بازار سهام برای جذب سرمایه استفاده می‌کنند؛ آنها این کار را از طریق بازار اولیه یا عرضه اولیه عمومی (IPO) انجام می‌دهند. بازار اولیه (Primary Market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی شرکت برای اولین بار عرضه و فروخته شود. در این بازار، شرکت سرمایه مورد نیاز خود را به طور مستقیم و از طریق فروش سهام به سرمایه‌گذاران تامین می‌کند. معامله‌گران پس از لیست شدن شرکت و عرضه آن در بازار اولیه، معامله‌گران می‌توانند سهام شرکت را در بازار ثانویه خرید و فروش کنند. در حقیقت، تمامی معاملات سهام در بازار بورس، درون بازار ثانویه (Secondary Market) انجام می‌شوند.

نکته جالب اینجاست که بازار بورس اوراق بهادار از قرن‌ها پیش و زمانی که هیچ فناوری در کار نبوده، وجود داشته است. بزرگترین بازارهای سهام که در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا و ژاپن به شکل امروزی از قرن ۱۹ یا ۲۰ ایجاد شده‌اند.

بازار اوراق قرضه (Bond Market)

بازار اوراق قرضه که با نام بازار درآمد ثابت نیز شناخته می‌شوند، شکل دیگری از بازارهای مالی است. شرکت‌ها، سازمان‌ها و دولت‌ها با فروش اوراق قرضه در این بازار سرمایه مورد نیاز خود برای توسعه را به‌دست می‌آورند. بسیاری از شهرداری‌ها نیز برای تامین مالی مخارج مورد نیاز خود برای ساخت پروژه های عمومی مانند مدرسه، ایستگاه آتش نشانی، پارک‌ها و جاده‌ها اوراق قرضه منتشر می‌کنند. ارواق قرضه (Bond) نوعی سرمایه‌گذاری است که در آن سرمایه‌گذار از طریق خرید اوراق پول قرض می‎‌دهد؛ در مقابل شرکت یا نهاد فروشنده متعهد می‌شود تا اعتبار دریافتی را در بازه زمانی مشخص و با پرداخت سود دوره‌ای ثابت بازپرداخت کند.

اوراق قرضه شبیه توافقی میان وام‌دهنده و وام‌گیرنده است که جزییات وام مانند مقدار سرمایه، زمان بازپرداخت و سود پرداختی در آن مشخص شده است. به همین دلیل گاهی اوقات به بازار اوراق قرضه بازار بدهی یا بازار اعتباری نیز می‌گویند. بیشتر معاملات بازار اوراق قرضه در بازار اولیه انجام می‌شود؛ جایی که در آن سرمایه‌گذاران اوراق قرضه را از فروشندگان (وام‌گیرندگان) خریداری می‌کنند. معامله‌گران می‌توانند اوراق بهاداری را که قبلا منتشر شده در بازار ثانویه خرید و فروش کنند. معمولا این معاملات از طریق بازار بورس یا فرابورس انجام می‌شود، البته که حجم سرمایه معامله شده در بازارهای اوراق قرضه بسیار بیشتر از بازارهای سهام است.

مهم‌ترین مزیت بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام، ریسک پایین‌‌تر سرمایه‌گذاری است. همین ویژگی باعث می‌شود تا اوراق قرضه نسبت به سهام بازدهی و سودآوری کمتری نیز داشته باشد. همچین این نکته را در نظر داشته باشید، با اینکه اوراق قرضه شرکتی نرخ بهره بالاتری دارند اما اوراق تحت حمایت دولت از امنیت بیشتری برخوردار هستند. ورشکستگی بدترین سناریویی است که سرمایه‌گذاران می‌توانند تجربه کنند؛ در این شرایط شرکت‌ها معمولا می‌توانند بخشی از سرمایه را پس بدهند.

بازار کامودیتی (Commodity Market)

بازار کامودیتی یکی دیگر از انواع بازارهای مالی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در آن به معامله کالای اساسی می‌پردازند. در یک تعریف ساده، کامودیتی کالایی است که می‌توان آن را با کالاهای مشابه دیگر معامله کرد. در این بازار کالاهای اساسی را به دو دسته کلی کامودیتی سخت و کامودیتی نرم تقسیم می‌کنند. کالاهای انرژی مانند نفت و گاز و فلزات گران‌بها مانند طلا، نقره و پلاتین در دسته کامودیتی‌‌های سخت قرار می‌گیرند. کالاهای کشاورزی مانند گندم، ذرت و سویا و محصولاتی مانند پنبه، قهوه و شکر را بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود می‌توان در دسته کامودیتی‌های نرم قرار داد. فلزات اساسی مانند آلومینیوم، مس، روی و آهن نیز در دسته کامودیتی‌های جای می‌گیرند.

معاملات در بازار کامودیتی به دو دسته تقسیم می‌شود: معاملات اسپات (Spot) و معاملات آتی یا فیوچر (Future). در بازار اسپات، کالاهای اساسی با پول مبادله می‌شوند. در بازار آتی نیز کالاهای اساسی در تاریخی از پیش تعیین شده و با قیمتی مشخص معامله می‌شوند. بیشتر معاملات کالاهای اساسی در بازارهای مشتقه و به شکل معاملات اسپات انجام می‌شود. معامله‌گران همچنین می‌توانند کامودیتی‌ها را بازار بورس، فرابورس و صرافی‌های لیست شده به شکل آتی معامله کنند. بورس کالای شیکاگو (CME) و اینترکانتیننتال اکسچنج (ICE) دو کارگزاری بزرگ برای انجام معاملات کامودیتی در جهان هستند.

بازارهای کامودیتی قدمتی به اندازه تاریخ تمدن بشری دارند، این بازارها یک بستری متمرکز و با قدرت نقدشوندگی بالا برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کنند. برای مثال، این بازارها می‌توانند تجارت محصولات کشاورزی را کارآمدتر و هماهنگ‌تر کنند. معاملات آتی بازار کامودیتی، با ایجاد یک مکانیسم خرید تضمین‌شده به بسیاری از کشاورزان کوچک کمک می‌کند.

بازار ارزهای دیجیتال (Crypto Market)

گسترش فناوری بلاک چین در سال‌های گذشته باعث شده تا ارزهای دیجیتال به عنوان یک دارایی ارزشمند مورد توجه بسیاری قرار بگیرند. از سال ۲۰۱۸ بازارهای ارزهای دیجیتال به عنوان بخشی از بازارهای مالی رشد بسیار سریعی را تجربه کرده‌اند. بیت کوین (BTC)، اتریوم (ETH) و سایر رمز ارزها، همگی دارایی‌های دیجیتال غیر متمرکز مبتنی بر بلاک چین هستند. در حال حاضر، نزدیک به ۱۴ هزار کوین و توکن متفاوت در حدود ۵۰۰ صرافی ارز دیجیتال در سراسر جهان معامله می‌شوند. معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بازار رمز ارزها برای خرید و فروش و نگهداری این دارایی‌ها دیجیتالی نیاز به استفاده از یک کیف پول ارز دیجیتال خواهند داشت.

ماهیت دیجیتال و ناشناس بازارهای دیجیتال باعث می‌شود تا بستر مناسب‌تری برای انجام پروژه‌های پانزی یا کلاهبرداری باشد. در این بازار، صرافی‌هایی که از آنها برای انجام معاملات استفاده می‌شود به دوسته صرافی‌های متمرکز (CEX) و صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) تقسیم می‌شوند. صرافی‌های متمرکز همانطور که از نامشان پیداست پلتفرم‌های متمرکزی برای معامله رمز ارزها هستند. صرافی‌های غیرمتمرکز بدون هیچ مرجع مرکزی کار می‌کنند؛ این صرافی امکان مبادله بدون واسطه و همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را برای کاربران خود فراهم می‌کنند.

با اینکه بازار کریپتوکارنسی یک بازار مالی بسیار جوان است اما در دهه گذشته به طور شگفت انگیزی گسترش یافته است. بر طبق گزارش وب‌سایت coinmarketcap، ارزش کل بازارهای ارزهای دیجیتال بیش از ۲.۵ تریلیون دلار است. برخی افراد عقیده دارند که عدم وجود یک سیستم قانون‌گذاری مشخص، بزرگ‌ترین مشکل این بازار است. کشورهای مختلف قوانین متفاوتی در رابطه با استفاده از رمز ارزها دارند؛ در حقیقت بسیاری از کشورها بازار ارزهای دیجیتال را به‌جای نوآوری یک خطر برای اقتصاد خود می‌دانند.

بازار فارکس (Forex Market)

فارکس (Forex) مخفف عبارت Foreign Exchange به معنی تبادل ارزهای خارجی است. بازار فارکس مهم‌ترین نوع بازارهای مالی است؛ این بازار امکان انجام معاملات جفت ارزهای مختلف را برای معامله‌گران فراهم می‌کند. سرمایه‌گذاران خرد، بانک‌ها، شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های مدیریت سرمایه گذاری همگی از بازار فارکس برای انجام سفته‌بازی و پوشش ریسک (Hedging) استفاده می‌کنند. برخلاف تصور بسیاری از افراد، اولین شکل از بازارهای فارکس قرن‌ها قدمت دارند و به دوره بین النهرین باز می‌گردند.

معامله‌گران می‌توانند ۱۷۰ جفت ارز مختلف را در بازار فارکس معامله کنند. امروزه، حجم معاملات روزانه بزرگترین بازار مالی چیزی در حدود ۶.۶ تریلیون دلار و بیش از مجموع بازارهای سهام، بازارهای مشتقه و بازار ارزهای دیجیتال است. فارکس یک بازار مالی گسترده است، در واقع شبکه گسترده‌ای از کامپیوترها و واسطه‌ها در سراسر جهان این بازار را تشکیل داده‌اند. همچنین، کارگزاران فارکس می‌توانند به عنوان بازارساز (Market Maker) عمل کنند و قیمت‌های بید (Bid) و اسک (Ask) پیشنهاد دهند که با قیمت رقبا در بازار متفاوت است.

بازار فارکس را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: بازار بین بانکی و بازار خارج بورس (OTC). بازار بین‌ بانکی (Interbank Market) شبکه‌ای جهانی است که بانک‌ها و موسسات مالی از آن برای مبادله ارزها و سایر مشتقات ارزی میان خود استفاده می‌کنند. سرمایه‌گذاران و معامله‌گران نیز می‌توانند با استفاده از کارگزاری‌ یا بروکر‌ها به معامله در بازار خارج از بورس (OCT) فارکس بپردازند.

بازار مشتقه (Derivatives Market)

بازار مشتقه یکی از مدرن‌ترین انواع بازارهای مالی است. به زبان ساده، بازار مشتقه بستری را فراهم می‌کند که در آن خریداران و فروشندگان دارایی مورد نظر خود را بر روی یک قیمت توافقی پیش خرید یا پیش فروش می‌کنند. در این بازار، دارایی‌ها و کالاها به شکل اوراق مشتقه‌ مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله، مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند. این قراردادهای مالی ارزش خود را از یک کالای اساسی یا گروهی از دارایی‌ها مانند سهام، اوراق قرضه، ارزها و غیره به‌ دست می‌آورند به همین علت به اوراق مشقه، اوراق ثانویه نیز می‌گویند.

سرمایه‌گذاران از اوراق مشتقه برای پوشش ریسک (Hedge)، کاهش ریسک و با سفته‌بازی استفاده می‎‌کنند. به این معنی که آنها ریسک با انتظار پاداش می‌پذیرند. بسیاری از افراد سرمایه‌گذاری در بازار مشتقه را به عنوان شکلی پیشرفته از سرمایه‌گذاری در نظر می‌گیرند. قراردادهای اوراق مشتقه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: لاک (Lock) و آپشن (Option). در قراردادهای لاک مانند قراردادهای آتی، طرفین معامله از ابتدا در مورد شرایط و مدت زمان قرارداد متعهد می‌شوند. در قراردادهای آپشن یا اختیار معامله مانند قراردادهای سهام، به طرفین این اجازه را می‌دهند تا پیش از پایان زمان قرارداد، حق خرید یا فروش دارایی خود را داشته باشند.

سوالات متداول

سهم بازار کریپتو و فارکس از بازار مالی چقدر است؟

یبشتر از ۹۹ درصد حجم بازار در اختیار مارکت فارکس و حدود ۰.۱ درصد در بازار کریپتوکارنسی‌ در حال گردش است.

معاملان مشتقات چیست؟

به مجموع معاملات آپشن و مارجین معاملات مشتقات می‌گویند.

نکته: توجه داشته باشید این مقاله صرفا با هدف راهنمایی و آشنایی شما با بازارهای مالی نوشته شده است و آکادمی ارز تودی مسئولیتی در مقابل تصمیمات یا عواقب مالی آن برای افراد ندارد.