رفتار توده ای در بازار سرمایه

دیگر آسیب ناشی از رفتارهای گله ای، این است که فرد ممکن است بدلیل وجود صف های سنگین خرید و یا فروش، این موقعیت را ناشی از رفتارهای گله ای تصور کند. و بدون انجام تحلیل و بررسی های منطقی، برخلاف جهت این صف ها بخواهد معامله ای انجام دهد. تا سودی بیشتر کسب کند.

بررسی تاثیر رفتار توده وار سرمایه گذاران بر حباب قیمت در بورس اوراق بهادار تهران

بازارهای مالی بویژه بازار سرمایه از مهمترین ابزارهای تجهیز و تخصیص منابع مالی بشمار می روند. هرگاه اخلال و انحراف گسترده ای در این بازار رخ می دهد تجهیز و تخصیص منابع مالی در کشور با مشکل جدی مواجه می شود. یکی از این عوامل مخرب و تضعیف کننده بازار سرمایه تشکیل حباب های قیمت سهام می-باشد بدین منظور عده ای از دانشمندان به وسیله علوم اجتماعی و روانشناسی سعی در تشریح رفتار و علل ایجاد آن نمودند که نتیجه این تلاشها منجر به ارائه نظریه های جدید در علوم مالی گردید. تحقیقات اخیر مالی رفتاری بر این تاکید دارند که سرمایه گذاران بطور کامل عقلایی رفتار نمی کنند و مکانیزم های روانشناختی رفتاری ممکن است در شکل گیری قیمت های بازار اهمیت داشته باشد یکی از این نظریه ها که در زمینه بررسی علل ایجاد حباب نقش اساسی دارد تئوری رفتار توده وار است لذا سوال اصلی این تحقیق نیز در چارچوب آزمون نظریه های رفتاری درباره شکل گیری حباب می باشد. در این پژوهش با کنترل متغیرهایی از قبیل (ریسک سیستماتیک، نسبت قیمت به سود سهم، اهرم مالی، اندازه شرکت)، تأثیر رفتار توده وار سرمایه گذاران بر حباب قیمت با استفاده از روش داده های ترکیبی(پانل دیتا)، بر اساس داده های سالانه دوره زمانی 1382 تا 1389 بررسی شده است. جامعه آماری تحقیق شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد که در نهایت تعداد 137 شرکت از طریق تکنیک غربالگری بعنوان نمونه انتخاب گردیده اند. برای اندازه گیری توده واری تک سهم از مدل lsv استفاده شده است. یافته های پژوهش بیانگر رابطه مثبت و معنادار رفتار توده وار سرمایه گذاران با حباب قیمت در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. همچنین با توجه به آزمون متغیرهای کنترل، رابطه مثبت و معناداری بین نسبت قیمت به سود(p/e) با حباب قیمت وجود دارد و متغیرهای کنترل ریسک سیستماتیک، اهرم مالی و اندازه شرکت رابطه منفی و معناداری با حباب قیمت دارد.

منابع مشابه

رفتار توده وار سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران

رفتار توده وار یا شبیه جمع رفتار کردن، یکی از تورش های رفتاری در بین سرمایه گذاران است. در این تحقیق وجود رفتار توده وار بین سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی و آزمون قرار گرفته است. توده واری به معنای تبعیت کردن از یکی از شاخص ها، نظیر بازده بازار یا بازده یک صنعت خاص تعبیر شده و سرمایه گذاران با توجه به آن و بدون توجه به ریسک و بازده شرکت، اقدام به خرید و فروش سهام می کنند. این.

بررسی نقش مومنتوم و احساسات سرمایه گذاران بر رفتار توده وار در بورس اوراق بهادار تهران

در دو دهه اخیر بررسی رفتار توده وار در بازار سرمایه ایران مورد توجه محققان بسیاری بوده است. لیکن تحقیقات اندکی به بررسی عوامل اثرگذار بر وقوع این پدیده پرداخته اند. هدف این تحقیق بررسی نقش مومنتوم، احساسات سرمایه گذاران و اندازه شرکت بر رفتار توده وار در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. بدین منظور از بازده روزانه سهام شرکتها و بازده بازار طی سال های 1380 تا 1392 استفاده شده است. مدل به کار رفته.

بررسی و آزمون رفتار توده وار سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار

رفتار توده وار یکی از تورش های رفتاری در بین سرمایه گذاران است و به عنوان یک عنصر مهم در بازارهای مالی به شمار می رود. این عامل گاهی باعث به وجود آمدن تلاطم در شرایطی که اطلاعات در آن پخش می شود، می گردد. یک مشکل اساسی در این زمینه تمایز قائل شدن بین توده واری ساختگی و آگاهانه است، زیرا توده واری آگاهانه ممکن است ناکارا باشد و در نهایت منتهی به نوسان در بازار شود. در این تحقیق وجود رفتار توده و.

بررسی نقش مومنتوم و احساسات سرمایه گذاران بر رفتار توده وار در بورس اوراق بهادار تهران

در دو دهه اخیر بررسی رفتار توده وار در بازار سرمایه ایران مورد توجه محققان بسیاری بوده است. لیکن تحقیقات اندکی به بررسی عوامل اثرگذار بر وقوع این پدیده پرداخته اند. هدف این تحقیق بررسی نقش مومنتوم، احساسات سرمایه گذاران و اندازه شرکت بر رفتار توده وار در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. بدین منظور از بازده روزانه سهام شرکتها و بازده بازار طی سال های 1380 تا 1392 استفاده شده است. مدل به کار رفته.

بررسی رفتار توده وار سرمایه گذاران نهادی با استفاده از مدل کریستی و هوانگ در بورس اوراق بهادار تهران

در بسیاری از موارد مشاهده شده است که قیمت ها در بازار سهم دچار نوسانات شدید می شوند بدون اینکه اطلاعات مشخص و موثقی در رابطه با آنها در بازار منتشر شده باشد. در مدل تصمیم گیری رفتار توده وار تبعیت بی قید و شرط از سایر سرمایه گذاران مبنای اتخاذ تصمیمات است. این گونه تصمیم گیری ها سبب هجوم سرمایه گذاران برای خرید یا فروش سهم و بروز نوسانات شدید قیمتی شده که پیامد آن بی ثباتی و شکنندگی بازار می با.

بررسی و آزمون رفتار توده وار سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار

رفتار توده وار یکی از تورش های رفتاری در بین سرمایه گذاران است و به عنوان یک عنصر مهم در بازارهای مالی به شمار می رود. این عامل گاهی باعث به وجود آمدن تلاطم در شرایطی که اطلاعات در آن پخش می شود، می گردد. یک مشکل اساسی در این زمینه تمایز قائل شدن بین توده واری ساختگی و آگاهانه است، زیرا توده واری آگاهانه ممکن است ناکارا باشد و در نهایت منتهی به نوسان در بازار شود. در این تحقیق وجود رفتار توده و.

رفتار توده ای در بازار سرمایه

رفتار توده ای در بازار سرمایه، با توجه به دانسته هایی از علم اقتصاد رفتاری توضیح داده می شود. در واقع اقتصاد رفتاری بیان می کند که برای انجام معاملات سودآور، باید شرایط جامعه و نحوه تصمیم گیری سهامداران را تحلیل کنیم. رفتار شهروندان ایرانی در بورس، برای تحلیل بازار سرمایه بسیار مهم است و با شناخت ویژگی ها و رفتار آن ها می توانیم بدون نقص معامله کنیم. در جوامع با تورم شدید مانند ایران، مردم به رشد آرام سرمایه خود اهمیتی نداده و برای سودسازی سریع، دست به ریسک های سنگین می زنند. این شرایط و تاثیرگذاری بیماری فومو، باعث می شود تا بازار، رفتاری توده ای پیدا کند. به عنوان مثال شرایطی که در بازار بورس ایران از اواخر سال 1398 تا اواسط تابستان 1399 به وجود آمد، نمونه ای از رفتار توده ای در بازار سرمایه بود که موجب صعود چشمگیر بازار در این بازه زمانی شد و پس از آن و همزمان با ریزش شدید بازار، رفتار توده ای در بازار سرمایه بر روی این موضوع اثرگذار بود.

از نشانه های اتمام روندهای بزرگ توده ای، رسیدن بازار به شرایط خنثی یا رنج است و می توانیم پیش بینی کنیم که اگر بازار پس از روند توده ای شدید، وارد فاز نوسانی یا رنج شود، احتمالا پایان رفتار توده ای بازار خواهد بود.

آشنایی با علم اقتصاد رفتاری

مردم برای عملی کردن مدل های اقتصادی، روش هایی دقیق و کاربردی را با استفاده از اقتصاد رفتاری پیدا می کنند. در واقع از اقتصاد رفتاری برای نزدیک کردن تحلیل ها به دنیای واقعی استفاده می شود. در علم اقتصاد رفتاری، سعی می کنیم با استفاده از روانشناسی، جامعه شناسی و بررسی سیاست های مختلف نگرش بهتری داشته باشیم و تحلیل های مناسب تری ارائه دهیم. استفاده از علم اقتصاد رفتاری، به تصمیم گیری و اشتیاق سرمایه گذاران در بازار کمک شایانی می کند.

اقتصاد رفتاری به شناخت جامعه معامله گر کمک می کند و برای به ثمر رسیدن تحلیل ها و نزدیک شدن آن ها به دنیای حقیقی، باید جامعه سرمایه گذار را با استفاده از اقتصاد رفتاری شناخته و تصمیم گیری های بهتری داشته باشیم. به این صورت، معاملات ما بسیار دقیق تر و با ریسک کمتر انجام خواهند شد. لازم به ذکر است که رفتار توده ای در بازار سرمایه، توسط علم اقتصاد رفتاری بررسی می شود.

رفتار توده ای چیست؟

انسان ها موجوداتی اجتماعی هستند که معمولا نحوه زندگی مشابه یکدیگر داشته و اکثر تمایلات درونی آن ها شبیه به هم است. گاهی اوقات، انسان ها رفتارهایی انجام می دهند که بتوانند نزدیکی خود را با اجتماع بیشتر حس کنند.

رفتار توده ای در شرایطی اتفاق می افتد که اشخاص، اقدام به یک رفتار می کنند که پشتوانه آن، دلیل، منطق و تحلیل نیست و تنها موردی که باعث آن رفتار شده، پیروی از اجتماع بوده است. در واقع، به دلیل اینکه افراد زیادی دست به این کار می زنند، احساس صحیح بودن این رفتار به شخص دست می دهد.

در بازارهای مالی، اشخاص زیادی هستند که دست به ریسک های سنگین می زنند و دلیل آن، کپی برداری از رفتار سرمایه گذاران دیگر و تبعیت از آن هاست. این عمل بدون اطلاعات کافی و تحلیل انجام می شود و رفتار توده ای، به همین شکل در بازارهای مالی مانند بازار بورس و. رخ می دهد. بر اساس آمار، بارزترین پدیده روانشناختی در بازار، همین رفتار توده ای است.

رفتار توده ای در بازار سرمایه، باعث تصمیمات غیر منطقی عده ای در بازار می شود و امکان دارد یک سرمایه گذار، تحلیل های مختلف مانند تحلیل بنیادی را انجام داده و تصمیم به سرمایه گذاری داشته باشد و لحظه آخر، خلاف منطق خود عمل کرده و مشابه سرمایه گذاران دیگر عمل کند. این اشتباه را شاید افراد منطقی نیز انجام دهند.

رفتار توده ای در بازار سرمایه به این شکل است که گروهی از سرمایه گذاران به عنوان توده عمل کرده و بسیاری دیگر از سرمایه گذاران بدون اطلاعات کافی، اقداماتی مشابه آن ها انجام می دهند. سرمایه گذارانی که به راحتی تصمیم خود را عوض می کنند، با مشاهده اولین نشانه های یک بحران، سعی می کنند پناه بگیرند و با توده بزرگتر همراه شوند.

نمونه ای از رفتار توده ای در بازار سرمایه

از مهم ترین نمونه های رفتار توده ای در بازار سرمایه، می توانیم به صف بندی های سهامداران اشاره کنیم. در این شرایط، افراد بدون در نظر گرفتن تحلیل ها و بررسی های خود، اقدام به صف نشینی (قرار گرفتن در صف خرید یا فروش) می کنند. این شرایط موجب شده است که افرادی سودجو، از این رفتار بازار سودهای کلان کسب کنند.

آسیب های رفتار توده ای در بازارهای مالی

یکی از تصورات غلط و نادرست این است که شخص پس از چندین بار سودآوری با رفتار توده ای، نتیجه گیری می کند که همیشه حق با جمعیت است؛ در واقع این موضوع شروع یک پایان برای سرمایه های این شخص خواهد بود.

گاهی اوقات، ایجاد صف فروش و خرید به دلیل رفتار توده ای در بازار سرمایه نبوده و شخص تصور می کند که باعث ایجاد این صف، رفتار توده ای است؛ در این شرایط اقدام به خرید یا فروش برخلاف جهت بازار کرده و تصور سودهای زیاد می کند. در صورتیکه امکان دارد این اتفاق هرگز رخ ندهد.

برای جلوگیری از آسیب های رفتار توده ای چه کارهایی می توان انجام داد؟

کنترل هیجانات و احساسات، داشتن استراتژی منظم و مشخص و پایبندی به آن و انجام تحلیل های عمیق می تواند شما را از سقوط به چاله رفتار توده ای، خلاص کند. معامله گرهای حرفه ای، می دانند که انجام صحیح طرح معاملاتی آن ها، ریسک بالایی ندارد و به آن پایبند می مانند. حد ضرر، حد سود و پایبندی به آن ها نیز در مقابله با آسیب رفتار توده ای بسیار مهم هستند.

به عنوان مثال، یک شخص سرمایه گذار، سهام یک شرکت تولید کننده محصولات غذایی را به قیمت 1200 تومان خریداری کرده است و براساس تحلیل بنیادی، سهام این شرکت، 1800 تومان ارزش دارد؛ این سرمایه گذار اگر حرفه ای باشد، سهامی را که در قیمت 1200 تومان خریداری کرده است را نگهداری می کند و کاری به نوسانات موجود در بازار ندارد و وقتی که قیمت آن به 1800 تومان رسید، آن را می فروشد. بنابراین برای دور ماندن از رفتار توده ای در بازار سرمایه باید به استراتژی خود پایبند باشید.

رفتار توده ای در بازار سرمایه ایران

با بررسی رفتار مردم بر مبنای روانشناسی و علم اقتصاد رفتاری، می توانیم بگوییم که سرمایه گذاران بورس، بسیار ریسک پذیر هستند. در واقع، ریسک پذیری اکثر مردم در کشورهایی مانند ایران که همواره با تورم های سنگین سروکار دارند، بالا می باشد. می توانیم با ذکر مثالی در مورد سایت های شرط بندی، این موضوع را شرح دهیم:

این حقیقت که اکثر سایت های شرط بندی کلاهبردار هستند، بر همگان ثابت شده است. خبرهای گوناگون از کلاهبرداری ها و از بین رفتن سرمایه مردم توسط سایت های شرط بندی در خبرگزاری ها و منابع مختلف وجود دارد؛ اما هنوز هم اشخاص زیادی هستند که اقدام به بازی در این وبسایت ها کرده و با رویای ثروتمند شدن، سرمایه خود را از دست می دهند.

در جوامعی که نرخ تورم بسیار زیاد است، مردم به سودهای بلندمدت و نرخ درصدی کم، علاقه خاصی نشان نداده و بسیار بر کسب سود کوتاه مدت و زیاد پافشاری می کنند. تورم زیاد باعث از دست رفتن ارزش دارایی های آن ها در طی زمان می شود و مردم هر روز، افت ارزش سرمایه و دارایی های خود را به طور واضح می بینند.

در حالت عادی، استفاده از پول و سرمایه برای کسب سود، بسیار مناسب و باعث پیشرفت است؛ اما اگر موجب رفتار توده ای در بازار سرمایه شود، همان مقدار پول را نیز از بین خواهد برد. رفتار مردم در بازار بورس ایران نیز توده ای است و یکی از دلایل این موضوع، بیماری فومو است.

به عنوان مثال، در بازار بورس ایران، از اواخر سال 1398 رفتار توده ای مردم به صورت صعودی بود (همه قصد خرید داشتند) و تا اواسط تابستان 1399 نیز به همین صورت اشخاص وارد بازار می شدند. پس از آن، رفتار توده ای سرمایه گذاران، حالت نزولی به خود گرفت و باعث افت شدید بازار سرمایه شد.

بیماری فومو چیست؟

فومو یا ترس از دست دادن، به این دلیل در اشخاص ایجاد می شود که شخص حس می کند دیگران بیشتر از او سود کسب می کنند و بیشتر از او سرمایه خود را افزایش می دهند و زندگی بهتری را نسبت به او تجربه می کنند. بیماری فومو باعث ایجاد حس درماندگی و ترس جاماندن از بقیه خواهد شد. این همان موضوعی است که باعث به وجود آمدن رفتار توده ای در بازار سرمایه می شود.

ارتباط بیماری فومو با رفتار توده ای در بازار سرمایه

این بیماری باعث می شود که سرمایه گذاران دست به ریسک های بسیار بزرگ بزنند و پارامترهایی مانند زمان، تحلیل، استراتژی معاملاتی و منطق را نادیده بگیرند و تنها دلیل ریسک و معامله آن ها، رفتار توده ای در بازار سرمایه خواهد بود. سرمایه گذاران به این شکل (تعداد آن ها کم نیست) به رفتار اکثریت بازار توجه داشته و رفتار توده ای بازار را صحیح می پندارند؛ در نتیجه مشابه آن ها رفتار می کنند. افراد در بازار بورس، به دلیل بیماری فومو، حس می کنند که از سودهای بازار جا مانده اند و برداشت آن ها از شرایط بازار، از دست رفتن سودهای کلان است. در ادامه با شرایطی که به اتمام رفتار توده ای در بازار سرمایه کمک می کند، آشنا خواهیم شد.

بازار خنثی یا رنج چیست؟

در بازارهای رنج یا خنثی، صعود یا نزول شدید وجود ندارد. بازارهای رنج قدرت خریدار و فروشنده یکسانی دارند و تعداد فروشندگان و خریداران حدودا برابر است. اگر به نمودار روند یک بازار خنثی نگاه کنید، می توانید ببینید که نمودار همیشه در حال نوسان است.

بازارهای رنج، سمت و سویی مشخص ندارند و از لحاظ قیمتی، نمودار بازار به صورت افقی حرکت کرده و روند بلندمدت صعودی یا نزولی ندارند. در صورتیکه از تحلیل نمودار بازار، نظمی مشخص برای شناخت رفتار صعودی یا نزولی پیدا نکردید، بدانید که بازار در حالت خنثی یا رنج قرار دارد.

در بازارهای رنج، نسبت خریدار و فروشنده تفاوت زیادی ندارد و خبری از رفتار توده ای سهامداران نیست. به همین دلیل، می توانیم آغاز شرایط خنثی را نشانه ای از اتمام رفتار توده ای در بازار سرمایه بدانیم.

شرایط اتمام رفتارهای توده ای

در بازارهای خنثی یا رنج، سهامداران آرامشی نسبی داشته و با رفتار توده ای، در صف خرید یا فروش قرار نمی گیرند؛ به اینصورت که عده ای از سهامداران براساس شرایط و استراتژی شخصی خود خرید کرده و عده ای دیگر نیز سهام خود را به فروش می رسانند و رفتارهای سهامداران رفتار توده ای در بازار سرمایه بر یکدیگر تاثیر نداشته و پای تحلیل، منطق و علم سهامداران به میان می آید.

اتمام یک روند بزرگ توده ای با رسیدن بازار به روند خنثی

فرض کنید که بازار رفتارهایی توده ای دیده باشد؛ در اینصورت، با به وقوع پیوستن بازار خنثی یا رنج زدن، می توانیم این شرایط را یک گواه برای اتمام روند توده ای در نظر بگیریم. در این شرایط، بازار تمایلی به صعود یا نزول شدید نداشته و در مسیری افقی، نوسان می کند. بنابراین، وقتی که بازار به یک شرایط خنثی، رنج و نوسانی برسد، می توانیم این موضوع را نتیجه گیری کنیم که رفتار توده ای در بازار سرمایه به پایان رسیده است.

جمع بندی

در این مقاله با اشاره به اقتصاد رفتاری، دانستیم که رفتار توده ای چگونه تعریف شده و دلیل بروز آن، بیماری فومو و تورم شدید یک جامعه است. این موارد از نگاه روانشناسی، بر روی افراد تاثیر گذاشته و به تصمیم گیری های آن ها در بازار شکل می دهد.

افرادی که ترس از دست رفتن فرصت سودآوری و جاماندن از بقیه بازار دارند، منطق و تحلیل خود را کنار گذاشته و در مواقع حساس، به صورت توده ای عمل کرده و فقط با روند سرمایه گذاران دیگر بازار پیش می روند. این شرایط باعث به وجود آمدن صف نشینی های سنگین می شود که صعود یا نزول شدید بازار، نتیجه آن است. بازار ایران نیز این شرایط را تجربه کرده و رفتار توده ای شدید از سمت سرمایه گذاران، در این بازار اتفاق افتاده است. پایان رفتار توده ای زمانی رخ می دهد که بازار به یک آرامش نسبی رسیده و اصطلاحا رنج بزند. بازارهای خنثی یا رنج، معمولا به نسبت مساوی خریدار و فروشنده دارند و مانند شرایط توده ای، صف نشینی وجود ندارد.

رفتارهای توده ای (گله ای) در معاملات بازار سرمایه

نظریه‌های کلاسیک در زمینه علوم مالی به عقلانی بودن رفتارهای سرمایه گذاران و منفعت طلبی کامل آن‌ها در معاملات شان، اعتقاد دارد. اما با وجود اتفاقاتی که این چند دهه در بازارهای سرمایه رخ داده است. و وجود حباب های قیمتی و ریزش سنگین قیمت‌ها، علوم رفتارشناسی و روانشناسی نیز در نظریه‌های جدید علوم مالی دخیل شده‌اند. یکی از این رفتارهای مخرب در بازارهای مالی را می‌توان رفتار توده ای (گله ای) دانست. شناخت این نوع هیجانات و اشتباهاتی که در رفتار معامله گران وجود دارد، به ما کمک می‌کند تا دچار این اشتباهات نشویم. به لحاظ روانشناسی در فضای شفاف و ساختارمند، معاملات خود را انجام دهیم.

ماهیت و منشا رفتار توده ای (گله ای)

انسان موجودی رفتار توده ای در بازار سرمایه اجتماعی است. برای او پذیرفته شدن در بین اجتماع و جمع‌هایی که در آن حضور دارد، بسیار با اهمیت محسوب می‌شود. فرد برای هماهنگی با جمع و متفاوت نبودن از آن، اقدام به انجام رفتارهایی می‌کند که فاصله رفتاری او با جمع را کاهش دهد. این رفتارها ممکن است منطقی و یا حتی غیرمنطقی باشند.

رفتار توده ای و یا گله ای اصطلاحی برای بیان حالتی است. افراد، بدون منطق، تفکر و تحلیل و یا برنامه‌ریزی، اقدام به انجام رفتاری می‌کنند. زیرا صرفا گروه بزرگتری از افراد در حال انجام آن رفتار هستند. بطوری‌که انجام آن رفتار توسط یک گروه بزرگتر، به اشتباه دلیلی بر درست بودن آن رفتار به حساب می‌آید. ریشه این کلمه هم برگرفته از حرکت گله حیوانات است. زمانی که گروهی از حیوانات با یافتن منبع جدید غذایی، شروع به دویدن هم جهت با هم می‌کنند. و به تبعیت از آن‌ها، بقیه حیوانات گله نیز پشت سر آن‌ها شروع به دویدن می‌کنند. در حالی که اغلب به حیواناتی که در صف‌های عقب تری از این حرکت قرار دارند، چیزی عاید نخواهد شد.

مثالی از رفتار توده ای (گله ای) در بازار مالی

مثال بارز از رفتارهای گله ای در بازارهای مالی، صف نشینی‌های بدون تحلیل و بررسی در هنگام خرید و یا فروش سهام است. در این سوگیری رفتاری، فرد بدون انجام تحلیل های لازم و یا بدون درنظر گرفتن طرح‌های خود، خرید و فروش سهام را انجام می‌دهد. صرفا به این دلیل که گروه بزرگی از معامله گران دیگر، در صف های خرید و یا فروش سهمی قرار گرفته‌اند، اقدام به معامله همان سهم می‌نماید. و این بدون درنظر گرفتن این نکته است که افراد سودجویی نیز در بازار هستند. آنها منفعتشان در ایجاد صف های خرید و فروش و افزایش و کاهش های بی‌منطق قیمت در بازار است.

این امکان وجود دارد که این افراد سودجو بعد از رسیدن به سود مورد نظر خود و با کشیدن رنج مثبت در قیمت یک سهم، و ایجاد جو روانی مثبت در آن سهم، قیمت را بالا برده. و سهم را در بالاترین قیمت ها بفروشند. و به این ترتیب افرادی که با جو مثبت وارد سهم شده‌اند، سهم را در قیمت بسیار بالایی خریداری می‌کنند. آنها سود چندانی نصیبشان نخواهدشد. و یا در حالتی بدتر، دچار زیان نیز می‌شوند.

روند دوست ماست

عبارت ” روند دوست ماست.” یکی از عبارات رایجی است که در معامله گری می‌شنویم. اما این عبارت را نباید بدون انجام تحلیل و بررسی، سرلوحه معاملات خود قراردهیم. بهترین زمانیکه می‌توان از این عبارت استفاده کرد، زمانی است که روند و تحلیل ها و طرح‌های معاملاتی ما، هم جهت و هم راستا باشند. در واقع تحلیل و بررسی روند، نوعی دیدگاه کل نگر به موقعیت و زمان مناسب نسبت به اجرای صحیح طرح های معاملاتی است.

معایب و آسیب های رفتارهای توده ای (گله ای) در بازارهای مالی

همانطور که ذکر شد، رفتارهای توده ای ناشی از عدم دخالت منطق و تفکر و تحلیل در انجام امور، و پیروی از توده افرادی است که در حال انجام رفتاری خاص هستند. ما به آن دلیل که تعداد افراد آن توده نسبتا زیاد است، آن رفتار را درست و منطقی تصور می‌کنیم. از آسیب‌های ناشی از این رفتار در بازارهای مالی این است که فرد اگر چندین معامله سود آور کسب کند، ممکن است دچار این خطا شود. که حق همیشه با جمعیت است. و جمعیت همیشه درست تشخیص می‌دهند. و پس از مدتی و با مبلغی بالاتر از قبل، دچار زیانی شود. که حتی نتواند دلیل و علت این زیان را متوجه شود.

دیگر آسیب ناشی از رفتارهای گله ای، این است که فرد ممکن است بدلیل وجود صف های سنگین خرید و یا فروش، این موقعیت را ناشی از رفتارهای گله ای تصور کند. و بدون انجام تحلیل و بررسی های منطقی، برخلاف جهت این صف ها بخواهد معامله ای انجام دهد. تا سودی بیشتر کسب کند.

در برابر رفتارهای توده ای (گله ای) چه باید کرد؟

کسب سود در بازار مالی، از اهداف معامله گران است. اما کسب سود مستمر از بازار و ماندگاری طولانی مدت در بازار از ایده‌آل های معامله گران محسوب می‌شود. هر معامله گر حرفه ای می‌داند که برای موفقیت در بازار، مهم‌ترین عامل، کنترل هیجانات و احساسات خود و انجام صحیح طرح معاملاتی است. شناخت انواع هیجانات و رفتارهای اشتباهی که در معامله گری ممکن است اتفاق بیفتد. به ما کمک می‌کند که دچار این اشتباهات نشویم. و در فضایی آرام و امن به لحاظ روانشناسی به معاملات خود ادامه دهیم.

نتیجه گیری

داشتن طرح معاملاتی و پیروی کامل از استراتژی معاملاتی خودمان، حتی در شرایطی که ظاهرا روند بر خلاف تحلیل ما در حال پیش روی است. و صبر کردن تا زمانی‌که طرح معاملاتی به ما مجوز خروج از سهم را نداده است، بهترین راهکار مبارزه با رفتارهای توده ای است. همچنین تقویت این اراده و عمل به طرح باعث افزایش اعتماد به نفس ما و شفاف شدن فضای معاملاتی مان در هرگونه شرایط مثبت یا منفی بازار خواهد شد. [ads1]

2- رفتار توده ‏ای

شناخت فرایند تصمیم‌گیری مشارکت‌کنندگان در بورس و به دنبال آن تاثیر این عوامل بر قیمت اوراق‌بهادار، یکی از موضوعاتی است که همواره مورد توجه جدی محققین بوده است. تلاش برای درک مسائل و چالش‎های موجود در فضای مالی با کمک سایر علوم همانند روانشناسی و علوم اجتماعی، منجر به شکل‌گیری گرایش “مالی رفتاری [1] ” در سالیان اخیرگردید که تمرکز بر تورش‏های رفتاری انسان از نگاه روانشناسانه دارد. رفتار توده‌ای[2] یا رمه‌ای یکی از شناخته‌شده‏ترین تورش‌های رفتاری در انسان‌ها است. مطالعه رفتار گروهی، در پدیده‌هایی از جمله حباب بازار سهام، سقوط بازار سهام‌‌‌، آشوب‌های خیابانی، تظاهرات سیاسی و یا همخوانی‌های مذهبی یا سیاسی صورت گرفته ‌است. پس از وقوع بحران‌های مالی معاصر و مطالعات انجام شده پیرامون آن‌ها، حوزه مالی رفتاری بسیار مورد توجه قرار گرفته و این تورش نیز که زیر مجموعه‌ای از این حوزه محسوب می‌شود، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات علوم مالی و اقتصادی پیدا کرده ‌است و محققان بسیاری در تلاشند تا علل و تاثیرات این نوع رفتار را در بازارهای مالی بررسی کنند.

در این گفتار در ابتدا رفتار توده‌ای و انواع آن معرفی شده و در پایان در مورد تاثیر وجود چنین رفتاری در بازار سرمایه ایران بحث خواهیم کرد.

1. رفتار توده‌ای چیست؟ ماهیت رفتار توده ‏ای

رفتار توده‌ای حاکی از تمایل انسان به رفتار کردن شبیه دیگران است.به بیان دیگر رفتار توده‌ای به رفتار مجموعه‌ای از افراد گفته‌ می‌شود که بدون هماهنگی با یکدیگر، رفتاری شبیه به هم از خود نشان می‌دهند.

رفتار توده‌ای یکی از تورش‌های رفتاری در بین سرمایه‌گذاران است. در بورس اوراق بهادار، توده‌واری به معنای تبعیت کردن از یکی از شاخص‌ها، نظیر بازده بازار یا بازده یک صنعت خاص تعبیر شده ‌است و سرمایه‌گذاران با توجه به آن و بدون توجه به ریسک و بازده شرکت، اقدام به خرید و فروش سهام می‌کنند. به عبارتی، این رفتار را می‏توان پذیرش ریسک فراوان بدون اطلاعات کافی و قصد و نیت آشکار سرمایه‌گذاران جهت تکرار کردن رفتار سایر سرمایه‌گذاران تعریف نمود.

دلایل متعددی برای شکل‏‎گیری این رفتار مطرح شده است که از این میان، دو دلیل را می‏توان در زمره دلایل اصلی ایجاد رفتار توده‏ای دانست. اولین دلیل وجود این رفتار، فشار اجتماعی برای همراهی با دیگران است. انسان موجودی اجتماعی است و تمایل ذاتی به مورد پذیرش واقع شدن در گروه‏ها را دارد. بنابراین دنباله روی، یکی از شیوه‏های ایده‌آل برای ورود به گروه و عضویت در آن است. دومین دلیل وجود منطق رایج ” بعید است یک گروه بزرگ اشتباه کنند” است. حتی اگر متقاعد شده باشید که یک عقیده یا رفتار خاص، غیرمنطقی یا نادرست است، ممکن است باز هم از دیگران تبعیت کنید؛ چرا که بر این باور هستید که ” آن‎ها چیزی بیشتر از شما می‌دانند” این امر به خصوص در مواردی شایع است که فرد تجربه کمتری دارد.

این رفتار می‏تواند چگونگی اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران را تا حدودی توجیه ‌کند. تجمع افراد و ایجاد جو، باعث تشدید حالت‌های شادی یا غم می‌شود که یک اثر ذهنی-روانی است، در این تجمعات افراد رفتاری شبیه جمعیت انجام می‌دهند، بدون آن‌که در مورد آن تفکر خاصی داشته ‌باشند (تهییج اجتماعی). برخی از این حالات ملایم‌اند مثل مُد و برخی با تشنج زیاد (مثل حرکات سیاسی و خیابانی). روانشناسان این حالت را غلبه احساسات بر تعقل در تصمیم‌گیری برای انجام رفتاری خاص می‌دانند.

موقعیت‌های بسیار زیادی در زندگی روزمره انسان‌ها وجود دارد که در تصمیم‌گیری‌های خود، تحت تاثیر تصمیمات دیگران قرار می‌گیرند. برای مثال معمولا در میان رستوران‌ها، رستورانی که شلوغ‏تر باشد و نیاز به رزرو قبلی داشته باشد، به احتمال بالاتری مورد انتخاب مشتریان جدید قرار می‏گیرد و یا معمولا والدین تمایل دارند فرزندانشان را در مدرسه‌ای ثبت نام کنند که متقاضی بیشتری دارد و… . بازارهای مالی نیز از این قاعده مستثنی نیست. سهامداری را در نظر بگیرید که با توجه به تحلیل‌های شخصی‌اش تصمیم به عدم سرمایه‌گذاری در صنعتی خاص گرفته است، ولی پس از مشاهده افزایش تقاضا در آن صنعت، اطلاعات شخصی خود را نادیده گرفته و او نیز اقدام به سرمایه‌گذاری در آن صنعت می‌کند. در چنین شرایطی که افراد بدون توجه به اطلاعات شخصی خود، از تصمیم توده مردم تقلید می‌کنند، رفتار توده‌ای رخ داده ‌است. در ذیل، تعریف این رفتار توسط برخی از دانشمندان شناخته شده حوزه مالی رفتاری ارائه شده است:

رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران از نظر قصد و نیت آن‌ها از این عمل به دو نوع رفتار توده‌ای آگاهانه و رفتار توده‌ای غیرآگاهانه تقسیم می‏شود که در ذیل به اختصار به آن اشاره می‎کنیم:

3-1. رفتار توده‌ای ناآگاهانه یا غیرتعمدی

این نوع توده‌واری در نتیجه واکنش یکسان سرمایه‌گذارانِ در معرض اطلاعات یکسان ایجاد شده و معمولا در جهت کارایی بازار است. منشا این رفتار توده‏واری می‏تواند اطلاعاتی در خصوص کلیت شرایط اقتصادی و یا اطلاعات خاص مربوط به شرکت باشد.

• کاهش ناگهانی نرخ بهره

اگر به طور ناگهانی خبر کاهش نرخ بهره اعلام شود، بلافاصله اکثر سهامداران به دلایل علمی و منطقی اقدام به خرید سهام می‌کنند و تقاضا در بازار افزایش می‏یابد.

• آزادسازی نرخ فروش محصولات یک صنعت

با انتشار عمومی خبر آزادسازی نرخ فروش محصولات یک صنعت، تقاضا برای شرکت‌های تولید کننده آن صنعت، به صورت دسته‌جمعی افزایش پیدا می‌کند.

اقدام توده‌وار سهامداران در دو مثال بالا را نمی‌توان تقلید و الگوبرداری از اعمال یکدیگر نامید، چرا که علت بروز این قبیل رفتارهای مشابه از سوی سرمایه‌گذاران دسترسی و استفاده آن‌ها از اطلاعات مشترک است. این قبیل رفتارهای توده‌ای را می‌توان نوعی تعدیل بنیادین قیمت‌ها متناسب با اطلاعات اساسی بازار دانست که در جهت کارایی بازار محسوب می‏شود.

3-2. رفتار توده‌ای تعمدی و یا آگاهانه

در چنین حالتی سرمایه‌گذار به طور آگاهانه و با دلایل منطقی و یا غیرمنطقی تصمیم می‌گیرد که اطلاعات و تحلیل‌های شخصی خود را نادیده بگیرد و از رفتار جمع یا بازار رفتار توده ای در بازار سرمایه تبعیت و تقلید کند. توده‌واری آگاهانه منجر به ناکارآمدی بازار می‌شود. این رفتار شکننده بوده و به تبع آن توده‌واری معکوس و در نتیجه آن، نوسانات زیاد در بازار اتفاق می‌افتد که در مجموع ریسک سیستمی بازار را افزایش می‌دهد. توده‌واری آگاهانه خود به دو صورت عقلایی (بر اساس منافع) و غیرعقلایی است.

الف. توده‌واری آگاهانه غیرعقلایی – در این حالت سرمایه‌گذاران کورکورانه از یکدیگر تقلید می‌نمایند، بدون اینکه به تجزیه و تحلیل‌های عقلایی توجهی داشته باشند.

• استراتژی مومنتوم- چنین استراتژی‌هایی می‌توانند تغییرات قیمت را تشدید کند و بر نوسانات بیافزاید.
• در مواقعی سرمایه‌گذاری فکر می‌کند که قیمت سهام به درستی ارزشگذاری نگردیده است؛ با این حال از هرگونه اقدامی در جهت عکس روند جاری خودداری می‌ورزند. این افراد احساس می‌کنند ارزش ندارد که با مجموعه توده مورد نظر در بیافتند.

علل اصلی ایجاد توده‌واری غیرعقلایی را می‏توان در این 5 مورد زیر خلاصه نمود:

• فقدان شفافیت عدم انتشار اطلاعات از طریق شبکه‌های رسمی و به تبع آن رونق فضای شایعات و کانال‌های انتشار غیررسمی اطلاعات و ایجاد آبشارهای اطلاعاتی.
• عدم تقارن اطلاعاتی سرمایه‌گذاران می‌پندارند گروه پیشرو حتماً دارای اطلاعاتی است که آن‌ها نمی‌دانند.
• توسعه نیافتگی نهادهای تخصصی فقدان یا کمبود نهادهای تخصصی ارائه دهنده اطلاعات تحلیلی بازار.
• الگوی فرهنگی جامعه
• کم عمق بودن بازار سهام

ب. توده‌واری آگاهانه عقلایی – توده‌واری آگاهانه عقلایی بر پیامدها و نتایج قابل رویت تصمیمات دیگران و تصمیمات بهینه‌‍‌ای که به موجب ناهمگنی اطلاعاتی یا موضوعات انگیزشی ایجاد می‌شوند، تمرکز دارد. منشا و دلیل اصلی این رفتار، می‏تواند یکی از موارد ذیل باشد:

گروهی از سرمایه‌گذاران به‌صورت متوالی از رفتار یکدیگر تبعیت کرده و اطلاعات به‌صورت آبشاری بین این گروه منتقل می‌شود. سرمایه‌گذاران حلقه‌های این زنجیر را تشکیل داده و یکی پس از دیگری عمل افراد قبلی را تکرار می‌کنند. زیرا می‏پندارند که گروه قبلی اطلاعاتی دارند که آن‌ها از آن مطلع نیستند.

برای مثال، 100 سرمایه‌گذار را در نظر بگیرید. فرض کنید 20 سرمایه‌گذار عقیده دارند که این سرمایه‌گذاری با ارزش است و 80 نفر باقیمانده عقیده دارند که این سرمایه‌گذاری مناسب نیست. به علاوه، هر سرمایه‌گذار تنها از برآورد خود در خصوص این سرمایه‌گذاری مطلع است و نمی‏داند اکثریت به چه چیزی تمایل دارند. اگر این سرمایه‌گذاران دانش و ارزیابی‌های خود را یکپارچه نمایند، جمعاً تصمیم می‌گیرند که سرمایه‌گذاری در بازار نوظهور فکر خوبی نیست.

این 100سرمایه‌گذار تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را هم‏زمان عملی نمی‌سازند. فرض کنید اولین سرمایه‌گذارانی که تصمیم می‌گیرند، در زمره 20 سرمایه‌گذار خوشبین هستند. سپس چند سرمایه‌گذار از 80 سرمایه‌گذار بدبین ممکن است در عقیده خود تجدیدنظر کرده و تصمیم به سرمایه‌گذاری بگیرند و نهایتا اکثریت 100 سرمایه‌گذار در بازار نوظهور سرمایه‌گذاری نمایند.

اقدامات و ارزیابی‌های سرمایه‌گذارانی که زودتر تصمیم گرفتند، ممکن است در تعیین تصمیمی که اکثریت سرمایه‌گذاران خواهند گرفت، سرنوشت‌ساز باشد. از طرفی، تصمیمی که سرمایه‌گذاران بر اساس رفتار توده‌ای اتخاذ کرده‌اند، ممکن است نادرست باشد و نهایتا با ورود اطلاعات جدید، احتمالا تصمیم خود را در جهت عکس عوض می‌کنند و رفتار توده‌ای جدیدی در جهت معکوس رقم بزنند.

• توده‌واری مبتنی بر حسن شهرت (مسئله نمایندگی)رفتار توده ای در بازار سرمایه

نگرانی برای شغل و حسن شهرت به خاطر عدم اطمینان در خصوص توانایی یا مهارت یک مدیر خاص. اگر یک مدیر سرمایه‌گذاری یا مشتری‌اش در مورد توانایی او برای انتخاب بهترین سهم دچار عدم اطمینان باشند، پیروی آن مدیر سرمایه‌گذاری از سایر متخصصان سرمایه‌گذاری، عدم اطمینان در مورد توانایی‌اش جهت اداره پرتفوی را در هاله‌ای از ابهام نگه خواهد داشت. بنابراین اگر سایر متخصصان سرمایه‌گذاری نیز در وضعیت مشابهی باشند، توده تشکیل خواهد شد.

• توده‌واری بر مبنای حقوق و دستمزد

اگر حقوق و دستمزد یک مدیر سرمایه‌گذاری وابسته به عملکرد او در مقایسه با سایر مدیران باشد، این مساله موجب تحریف انگیزه‌های مدیر و تشکیل پرتفوی غیربهینه به تقلید از معیار می‌گردد، که نهایتاً نوعی از توده‌واری را به همراه دارد. یعنی پرتفوی سرمایه‌گذاری بهینه او پس از مشاهده اقدامات معیار، به پرتفوی معیار بسیار نزدیک می‌شود.

این حقیقت که اگر عملکرد مدیر پایین‌تر از معیار باشد، حقوق و دستمزد وی کاهش خواهد یافت، سبب می‏شود که سرمایه‌گذاری او بیشتر از حالتی که برای حساب رفتار توده ای در بازار سرمایه شخصی خود معامله می‌کند به سمت پرتفوی بازار چولگی پیدا کند. بنابراین، چنین قراردادهایی باعث ایجاد توده‌واری برای کاهش انحراف از معیارها می‌شود.

• تمایل به ایجاد توده‌واری توسط افراد دارای اطلاعات

در برخی از افراد که اطلاعات را قبل از دیگران کسب می‌نمایند، تمایل به شکل‌گیری رفتار توده‌ای به چشم می‌خورد. وجود معامله‌گرانی که اطلاعات را دیرتر دریافت می‌کنند، سبب ایجاد سود برای کسانی می‏شود که اطلاعات را زودتر کسب کرده‌اند. زیرا کسانی که اطلاعات را دیرتر بدست می‌آورند، قیمت‌ها را در جهت مطلوب برای کسانی که زودتر مطلع شده‌اند، به حرکت در می‌آورند.

حضور کسانی که دیرتر اطلاعات را کسب می‌نمایند، به کسانی که زودتر مطلع شده‌اند این اجازه را می‌دهد که وضعیت خود را سریعتر سر و سامان دهند و ریسک‏های زاید که مجبور به تحمل آن‏ها هستند را کاهش دهند. این کاهش ریسک برای آن‌ها می‌تواند منجر به افزایش ریسک برای کسانی که دیرترمطلع می‌گردند، شود.

رفتار توده‌ای آگاهانه، پدیده‌ای نامطلوب است که می‌تواند با بروز اخلال در بازارهای مالی، قیمت‌های بازار را از ارزش ذاتی اوراق منحرف کرده و کارایی بازار را مخدوش نماید و در نهایت منجر به مخدوش شدن روابط تعادلی در بازار و شکل‌گیری پدیده‌های ناهنجاری از قبیل حباب و سقوط شدید قیمت‌ها در بازار شود. به طورکلی رفتار توده‌ای نوسانات را افزایش می‌دهد، به بی‌ثباتی دامن می‌زند و شکنندگی بازار را افزایش می‌دهد.

با توجه به افزایش بی‌سابقه کدهای معاملاتی در بازار سرمایه ایران و ورود خیل عظیمی از سرمایه‌گذاران نوپا در این بازار – که از تجربه و آموزش کافی برخوردار نیستند- احتمال بروز تورش‌های رفتاری در این فضا بیش از پیش شده است. از این رو پیشنهاد می‌شود سرمایه‌گذارنی که به بازار سرمایه‌ ورود می‌کنند با اختصاص زمان و هزینه جهت آموزش ، احتمال افتادن در دام چنین تورش‌هایی را به حداقل برسانند.

همچنین آگاه باشند که افراد سودجو در فضای مجازی در کمین چنین افراد کم تجربه‌ای نشسته‌اند و با ایجاد تعمدی رفتارهای توده‌ای در جهت منافع خود، از کمبود دانش و آگاهی سهامداران کم تجربه سوءاستفاده کرده و در واقع ریسک معاملات خود را به آن‎ها منتقل می‌کنند.

تلاش سرمایه‌گذاران و متولیان بازار سرمایه در جهت افزایش دانش و فرهنگ سرمایه‌گذاری در میان سهامداران خرد و همچنین استمرار برخورد با افراد سودجو و اخلال‌گر در بازار، می‏تواند زمینه کاهش تورش‌های رفتاری در بازار سرمایه و به ویژه بروز رفتار توده‏واری آگاهانه را فراهم آورده و بازار سرمایه را به محیط امن‏تری برای تامین مالی توسط شرکت‎ها و سرمایه‏گذاری برای سهامداران تبدیل نماید.

مدل ‏های رفتار توده ‏ای

اکثر مبانی تئوریک و مفروضات مالی براساس تجزیه‌و‌تحلیل و تصمیمات عقلانی سرمایه‌گذاران است. اما مشاهدات تجربی خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. برای بررسی موضوعاتی از این قبیل رشته‌ای تحت عنوان مالی رفتاری [1] به وجود آمده است. مالی رفتاری به بررسی رفتار و نحوه تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی می‌پردازد. در برخی از مدل‌های مالی رفتاری، افراد رفتار کاملا عقلایی ندارند. در برخی دیگر از این مدل‌ها افراد اعتقادات درستی دارند، ولی انتخاب‌هایی را که انجام می‌دهند با حداکثرسازی مطلوبیت مورد انتظار سازگار نیست. ذهن آدمی مستعد رفتار توده ای در بازار سرمایه بسیاری از خطاها، انحرافات و سوگیری‌ها است. یکی از این تورش‌ها رفتار توده‌ای است که می‌خواهیم در این تحقیق به آن بپردازیم.

رفتار توده‌ای به معنی تحت تاثیر قرار گرفتن تصمیمات افراد یک گروه از رفتار کل گروه و پیروی از دیگران بدون تفکر و تحلیل است. به عبارت دیگر رفتار توده‌ای، پذیرش ریسک فراوان بدون اطلاعات کافی است. مردم همواره برای پذیرفته شدن در اجتماع تلاش می‌کنند و به همین دلیل رفتارهای مشابه جمع از خود نشان می‌دهند، در حالی‌که برخی از این رفتارها ممکن است غیرمنطقی باشد. دلایل متعددی باعث پیدایش رفتار توده‌ای می‌شود، یکی از این دلایل پیروی کردن از جمع است. به عنوان مثال اگر افراد متوجه شوند که اکثر مردم علاقه‌ به خرید یک دارایی خاص پیدا کردند، این محبوبیت می‌تواند دلیلی برای پیروی از جمع باشد. دلیل دیگری که باعث این رفتار می‌شود، احترام به افراد حرفه‌ای است. برای مثال، ممکن است افراد برای سرمایه گذاری در ملک، بدون تفکر از افراد دیگر که در آن زمینه تخصص دارند رفتار توده ای در بازار سرمایه تقلید کنند. دلیل آخری که باعث رفتار توده‌ای می‌شود، همرنگ جماعت شدن است و میل به عقب نماندن از بقیه افراد جامعه، عامل موثر در وجود رفتار توده‌ای است. جان کینز [2] (۱۹۳۶) در کتاب نظریه عمومی خود می‌‌گوید: “خرد دنیوی به شما می‌‌آموزد که به خاطر حفظ آبرویتان همرنگ جماعت شوید و شکست بخورید تا اینکه بر خلاف جریان آب شنا کنید و موفق شوید”. این جمله به این معنا است که همرنگ جماعت شدن ما را از انتقادات مصون می‌سازد. به این ترتیب، اگر افراد مرتکب اشتباه یکسان شوند، کسی سرزنش نمی‌شود. اما اگر فردی دچار اشتباه شود و اکثریت درست تصمیم بگیرند، این وضعیت باعث احساس شرمندگی او می‌شود.

رفتار توده‌ای را می‌توان در تمامی وجوه زندگی انسان، مانند مد و پوشاک، سبک زندگی و فرهنگ مشاهده کرد. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های بروز رفتار توده‌ای، بازار سرمایه است زیرا بسیاری از سرمایه‌گذاران در زمینه مالی تخصص و قدرت تحلیل کافی ندارند و همگام با جریان‌های موجود در بازار حرکت می‌کنند. البته این مسئله تنها شامل سرمایه‌گذاران با آگاهی کم نمی‌شود و هر کس دیگری ممکن است در شرایطی خاص از خود رفتارهای هیجانی نشان دهد، زیرا احساسات نقش مهمی را در تصمیم‌گیری افراد ایفا می‌‌کند. برای مثال ویلاتورو [3] (2009) طی تحقیقاتی نشان داده هر چه مدیران حسن شهرت بیشتری داشته باشند، بیشتر به اطلاعات خود تکیه می‌کنند. اما مدیران کم‌تر شناخته شده بیشتر از رفتار هم تقلید می‌کنند. یکی از مثال‌هایی که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد، ویروس کرونا است. این بیماری نیز باعث افزایش رفتار توده‌ای در بازارهای مالی اروپا شده است، زیرا به دلیل ترس و عدم اطمینان نسبت به شرایط، سرمایه‌گذاران باورهای خود را کنار ‌گذاشته و به دنبال عقاید آگاهانه‌تر می‌روند.

رفتار توده‌ای همچنین باعث ناکارآمدی بازار می‌شود. برای مثال، زمانی که یک فرد با تحقیق و بررسی‌ سهمی را خریداری می‌کند و پیش‌بینی می‌کند که طی چند ماه آینده با سود مشخصی به فروش برساند، پس از مدتی بر خلاف انتظار به دلیل انتشار اخباری صف فروش برای آن سهم شکل گرفته و قیمت آن کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی اگر آن فرد نیز وارد صف فروش شود و بر خلاف پیش‌بینی‌های خود عمل کند، دچار رفتار توده‌ای شده است. اما اگر سرمایه‌گذار با تحلیل تکنیکال به پیش‌بینی سهم پرداخته باشد، قاعدتا با رسیدن به حد ضرر سهم را می‌فروشد و یا اگر با تحلیل بنیادی و گزارش‌های مالی شرکت پیش‌بینی کرده باشد، اسیر نوسانات کوتاه مدت نمی‌شود و صبر می‌کند تا به هدف قیمتی برسد. بنابراین رفتار توده‌ای باعث ایجاد زیان‌هایی به سرمایه‌گذاران می‌شود. گاهی رفتار توده‌ای در کوتاه‌مدت سودی نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند و ممکن است برخی از سرمایه‌گذاران تصور کنند تصمیمات جمع همیشه درست است و هرگاه صف خرید و یا فروش سنگین تشکیل می‌شود آن‌ها هم برای خرید یا فروش اقدام می‌کنند. اما تصمیمات جمعی همیشه منطقی و درست نیستند و در بلند مدت باعث زیان می‌شوند. گاهی نیز افراد بر خلاف رفتار توده‌ای عمل می‌کنند. در این حالت، هرگاه برای سهمی صف خرید یا فروش می‌بینند، تصور می‌کنند این وضعیت ناشی از رفتار توده‌ای است و بدون تجزیه و تحلیل خلاف آن عمل می‌کنند. این رفتار نیز باعث زیان در بلند می‌شود، زیرا هر صف فروش و خرید نشانه رفتار گروهی نیست. برای پرهیز از رفتار توده‌ای باید دانش فنی، توانایی تجزیه و تحلیل خود را افزایش دهیم و بر روش‌های آنالیز سهام تسلط پیدا کنیم. اما در ابتدا باید بتوانیم احساسات خود را کنترل کنیم.

2- مروری بر ادبیات

برخی از رفتارهای سرمایه‌گذاران با نظریه‌های مالی کلاسیک قابل توجیه نیستند و باید از مالی رفتاری کمک گرفت، مانند رفتار توده‌ای. رفتار توده‌ای نوعی تورش رفتاری است و باعث بروز ناهنجاری‌های متعددی مانند حباب قیمت‌ها، سقوط قیمت‌ها، نوسانات بزرگ و تشدید بی‌ثباتی در بازار می‌شود. وجود این رفتارها نشان‌دهنده ناکارایی بازار است. به این ترتیب بررسی رفتار توده‌ای در میان سرمایه‌گذاران، موضوعی ضروری است.

در طول تاریخ محققان زیادی به بررسی رفتار توده‌ای پرداختند و در این زمینه مدل‌های متعددی را معرفی کرده‌اند. کریستی و هوانگ [4] (1995) به بررسی رفتار توده‌ای در بازار بورس نیویورک پرداختند. آن‌ها با استفاده از انحراف معیار مقطعی بازده سهام، مدل CSSD را معرفی کردند. بر اساس این مدل، سرمایه‌گذاران در زمان‌های عادی بازار رفتار توده‌ای ندارند و در زمان‌های غیرعادی بازار تمایل دارند که از رفتار کلی بازار تبعیت کنند. چانگ، چنگ و خورانا [5] (2000) نیز به مطالعه رفتار توده‌ای در چندین بازار پرداختند. آن‌ها با استفاده از انحراف مطلق مقطعی بازده سهام، مدل CSAD را معرفی کردند. تحقیقات آن‌ها وجود رفتار توده‌ای در بازارهای کره جنوبی و تایوان و تا حدی در بازار ژاپن را نشان می‌دهد. اما در بازارهای آمریکا و هنگ‌کنگ رفتار توده‌ای وجود ندارد. هوانگ و سالمون [6] (2004) با مطالعه بازارهای آمریکا و کره جنوبی طی دوره زمانی 1993 تا 2002 مدل دیگری را درخصوص رفتار توده‌ای ارائه دادند. آن‌ها در مدل خود از تغییرات مقطعی بتا که عامل حساسیت دارایی است، استفاده کردند. چیانگ و ژنگ [7] (2010) تنها مدل اقتصادسنجی را معرفی کردنند که وجود رفتار توده‌ای را علاوه بر حالت کلی، در زمان‌های نزول و صعود بازار نیز جداگانه بررسی می‌کند. آن‌ها در پژوهشی 18 کشور را به 3 دسته تقسیم کردند که شامل بازارهای پیشرفته (بجز آمریکا)، بازارهای کشورهای آمریکای لاتین و بازارهای آسیایی بود. بر اساس نتایج آن‌ها رفتار توده‌ای در بازار‌های آمریکا و آمریکای لاتین وجود ندارد. اما در بازارهای پیشرفته و آسیا رفتار توده‌ای وجود دارد. با این وجود، در زمان‌های بحران اقتصادی، رفتار توده‌ای در بازار سهام آمریکا و آمریکای لاتین نیز به چشم می‌خورد.

دمیرر، لی و لین [8] (2015) به بررسی وجود رفتار توده‌ای در بازار آتی کالا پرداختند. آن‌ها نشان دادند، رفتار توده‌ای در زمان‌هایی که بازار دارای نوسانات بزرگ است وجود دارد. همچنین بازار سهام تأثیر قابل توجهی بر رفتار توده‌ای در بازارهای آتی کالا نمی‌گذارد. اکونومو، کاتسیکاس و ویکرز [9] (2016) با کمک مدل‌های چیانگ و ژنگ (2010) و چانگ، چنگ و خورانا (2000) به بررسی وجود رفتار توده‌ای، در بورس آتن، طی بازه زمانی 2007 تا 2015 پرداختند. آن‌ها با تمرکز بر بحران مالی و بدهی خارجی یونان نتیجه گرفتند که رفتار توده‌ای در این بازار رخ داده است. تحقیقات زیادی نیز بر روی وجود رفتار توده‌ای در بازار رمز ارزها‌ [10] نیز انجام شده است. برای مثال دا گاما سیلوا، کلوتزل، پینتو و گومس [11] (2019) 50 رمز ارز را در بازه زمانی 2015 تا 2018 مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها با کمک مدل CSAD رفتار توده‌ای ضعیفی (از نظر آماری حدود 15%) را مشاهده کردند. علاوه بر بررسی وجود رفتار توده‌ای در بازارهای مختلف، پژوهش‌های بسیاری به بررسی عواملی که بر روی رفتار توده‌ای تاثیر می‌گذارند، پرداختند. رومانو [12] (2009) به بررسی رابطه بین رفتار توده‌ای و هزینه‌های مبادلاتی پرداخت. او بیان کرد هزینه‌های مبادلاتی بالا، رفتار توده‌ای در میان مدیران را افزایش می‌دهد. پادانگ ساکساواسدی [13] (2020) به کمک 849 شرکت در تایلند، در بازه زمانی 1987 تا 2019، ارتباط بین اطلاعات خصوصی شرکت‌ها و رفتار توده‌ای را مورد بررسی قرار داد. او نشان داد هرچه شفافیت اطلاعات و نقدینگی شرکت کم‌تر باشد، رفتار توده‌ای افزایش می‌یابد و همچنین هرچه افراد نوفه‌ای [14] در بازار بیشتر باشند، باعث افزایش رفتار توده‌ای می‌شوند.

در ایران نیز محققان با کمک مدل‌های مختلف به بررسی وجود رفتار توده‌ای در بازار پرداختند. سعیدی و فرهانیان (1390) با کمک مدل هوانگ و سالمون وجود رفتار توده‌ای در بازار بورس تهران را برای سال‌های 1382 تا 1386 مورد بررسی قراردادند. نتایج بررسی آن‌ها نشان داد که سرمایه‌گذاران در بازار بورس تهران دارای رفتار توده‌ای هستند. پور زمانی (1391) در پژوهشی با کمک مدل کریستی و هوانگ به این نتیجه رسید که رفتار توده‌ای در دوران رونق بازار وجود ندارد اما در دوران رکود بازار این رفتار مشاهده شده است. جهانگیری راد، مرفوع و سلیمی (1393) به نتایج متفاوتی از نتایج پژوهش پورزمانی (1391) دست یافتند. آن‌ها با کمک مدل چانگ، چنگ و خورانا و بررسی سال‌های 1385 تا 1390 بیان کردند، رفتار توده‌ای در بازار ایران وجود دارد و در زمان‌های صعودی بازار این رفتار بیشتر از زمان‌های نزولی است. زنجیردار و خجسته (1395) با استفاده از مدل هوانگ وسالمون برای 49 شرکت در دوره زمانی 1387 تا 1391 به بررسی رابطه بین بازده و رفتار توده‌ای پرداختند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که بین رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران نهادی و بازده سهام ارتباط معناداری وجود دارد (حدود 2/11 % از تغییرات بازده توسط رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران نهادی قابل تبیین است). در بین شرکت‌های بزرگ و شرکت‌های با اهرم مالی بالاتر رابطه بین رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران نهادی و بازده سهام، بیشتر از شرکت‌های کوچک و شرکت‌های با اهرم مالی پایین‌تر است.

3- مدل‌های رفتار توده‌ای

برای کشف رفتار توده‌ای در بازارهای مالی، اولین بار کریستی و هوانگ (1995) رابطه رگرسیونی (3-1) را ارائه دادند. آن‌ها معتقد بودند که رفتار توده‌ای، خود را در داده‌های بازده سهام نشان می‌دهد و سطح انحرافات بین بازده هر سهم از بازده کل بازار را متغیری وابسته به زمان تلاطم بازار دانستند.

CSSD_t: انحرافات بازده هر سهم از بازده کل بازار در روز t است.

D_t L : متغیر مجازی برای نوسانات غیر عادی کاهشی بازده بازار است. اگر بازده در روز t واقع بر حد پایین توزیع نرمال بازده باشد، برابر یک و در غیر این صورت برابر صفر است.

D_t U : متغیر مجازی برای نوسانات غیر عادی افزایشی بازده بازار است. اگر بازده در روز t واقع بر حد بالا توزیع نرمال بازده باشد، برابر یک و در غیر این صورت برابر صفر است.

α: انحراف متوسط از بازده بازار.

اگر هر دو ضریب β_L و β_U منفی معنادار باشند، به‌معنی وجود رفتار توده‌ای در بازار است. زیرا رابطه منفی بین سطح انحرافات و نوسانات بازار را نشان می‌دهد و بدین معنی است که در زمان تلاطم بازار، سطح انحرافات کاهش یافته است.

مدل‌های دیگری نیز در این زمینه مطرح شدند. مدل (3-2) بر این اساس است که در هنگام وجود رفتار توده‌ای در بازار، بازده شرکت‌ها مشابه بازده بازار می‌‍‌شوند و انحرافات بین آن‌ها کاهش می‌یابد. درنتیجه هر چه انحرافات بازده سهام از بازده بازار کم‌تر باشد، تمایل سرمایه‌گذاران به پیروی از بازار بیشتر می‌شود.

CSAD_t: قدرمطلق انحراف مقطعی بازده سهام شرکت‌ها از بازده بازار در روز t است.

N: تعداد شرکت های موجود در بازار

R_i,t: بازده سهم شرکت i ام در روز t

R_m,t: بازده بازار در روز t

زمانی که بازار در وضعیت غیرعادی نیست، مدل چانگ، چنگ و خورانا (2000) یک رابطه مثبت بین بازده بازار و انحرافات بازده شرکت‌ها پیش بینی می‌کند (رابطه 3-3). به این معنی که ضریب مثبت بازده بازار نشان‌دهنده افزایش انحراف بازده شرکت‌ها از بازده بازار است. ضریب منفی و معنادار مربع بازار نشان‌دهنده کاهش انحرافات بازده شرکت‌ها از بازده بازار و تایید‌کننده وجود رفتار توده‌ای در بازار است.

γ₀: متوسط سطح انحرافات بازده سهام از بازده بازار در بازار بی‌تلاطم.

هوانگ و سالمون (2006) مدل (3-4) را برای رفتار توده‌ای پیشنهاد دادند. در این مدل تغییرات مقطعی بتا تابعی از رفتار توده‌ای در بازار سهام است. متغییر H * _mt اگر معادل صفر شود، نشان‌دهنده رفتار توده‌ای کامل در بازار است و هرچه H * _mt افزایش یابد از مقدار رفتار توده‌ای کاسته می‌شود.

H * _mt: مقدار استاندارد شده رفتار گروهی در زمان t

σ_Ɛit: انحراف معیار پسماندهای معاملات رگرسیون برای سهم i

σ_mt: انحراف معیار بازده ماهانه بازار

Nt: تعداد شرکت‌های پرتفوی مورد نظر

b s _imt: تخمین زننده بتای توده‌ای است که به صورت فرمول (3-5) محاسبه می‌شود.

در آخر، مدل چانگ و ژنگ (2010) بر اساس مدل چانگ و همکاران است، با این تفاوت که چانگ و ژنگ به‌منظور رصد کردن عدم تقارن رفتار سرمایه‌گذاران، متغیر R_m,t را به فرمول (3-3) اضافه کردند. همچنین با کمک متغیرهای مجازی بازارهای افزایشی و کاهشی را جداگانه بررسی کردند و با اضافه کردن دو متغیر CSAD_t,us و R 2 _m,t,us به بررسی تاثیر بازار آمریکا بر بروز رفتار توده‌ای در سایر بازارها پرداختند.

برای مقایسه بازار افزایشی و کاهشی نیز از رابطه (3-8) استفاده می‌شود که به وسیله متغیر مجازی بازار افزایشی و کاهشی از هم جدا شدند.

در رابطه (3-8) γ₁ و γ₃ ضرایب بازار افزایشی، γ₂ و γ₄ ضرایب بازار کاهشی هستند. درنتیجه اگر بازار افزایشی باشد متغیر مجازی D برابر صفر است و زمانی که بازار کاهشی باشد متغیر مجازی D برابر یک است.

در رابطه (3-9) متغیرهای CSAD_t,us و R 2 _m,t,us به ترتیب پراکندگی بازده در بازار آمریکا و مربع میانگین بازده صنایع در آمریکا هستند. اگر ضریب γ₅ منفی و از لحاظ آمارای معنادار باشد، به این معناست که بازار بورس مورد بررسی حول بازار آمریکا و تحت تاثیر اخبار آن است. همچنین اگر ضریب γ₄ مثبت و از لحاظ آمارای معنادار باشد، یعنی بازار آمریکا، تاثیر غالبی بر بازار مورد بررسی دارد.